‘Stalklamak’ ve ‘Stalker’ kelimelerini çok duyar olduk. Peki neden merak ediyoruz başkalarının yaşamını? Bu konuyla ilgili tüm merak ettiklerimi, Psikolog Esin Ergin’e sordum
DERYA AYDOĞAN
Son zamanlarda ‘Stalklamak’ ve ‘Stalker’ kelimelerini çok duyar olduk. Peki ne demek bu ‘Stalklamak’? Stalker kelimesi ingilizce bir kelime ve anlamı ‘iz sürücü ‘ yani, araştıran ve gizlice takipte olan kişi, ‘Stalklamak’ ise yapılan araştırma, iz sürme anlamına geliyor. İnstagram, Facebook gibi sosyal paylaşım sitelerinde artık herkes istediği kişiyi rahatlıkla sık sık takip edebiliyor ve hakkında bir sürü bilgiye sahip oluyor. Tanımadığımız insanların profil hesaplarında dolaşmak ve iz peşinde olmak bir hastalık mı yoksa teknolojinin bize verdiği bir kolaylık mı? Bu konuyla ilgili tüm merak ettiklerimi, Klinik Psikologu ve Gestalt Terapisti olan Esin Ergin’e sordum.
İnstagram’da hiç tanımadığımız insanların profillerine girip arkadaşımızın ablasının sevgilisinin kardeşinine kadar ilerliyoruz. Eski sevgilimizi, sevmediğimiz birini, bir ünlüyü, ya da arkadaşlarımızı, eşimizi sürekli takipteyiz. İlgimizi çeken tanımadığımız kişileri rahatlıkla takibe alıyoruz, bu normal bir şey mi?
Dediğiniz gibi asıl önemli nokta ilgimizi çeken kişileri takip ediyor olmamız zaten. Biri bizim ilgimizi çekiyorsa, onun hayatını merak ediyorsak, her türlü takiptle bir ihtiyacımızı gideriyoruz. Merak etmek bizim için insani bir ihtiyaç. Başkalarının hayatlarını takip ederek kendi hayatımız hakkında bilgiye de sahip olabiliyoruz. Başkalarıyla kendimizi kıyaslıyoruz. Merak ettiğimiz kişilerle temasta olmakta önemli bir ihtiyaç. Bir ünlüyü takip ettiğimizi düşünelim, ortak ilgi alanlarımız var mı? Nereye gidiyor ve kimlerle görüşüyor? Buna belki bağlantıda olma ihtiyacı diyebiliriz.
Niye bu kadar çok merak ediyoruz?
Kimi merak ettiğimizden başlamak lazım. Hiç tanımadığımız bir kişiyi de merak ediyor olabiliriz, sevgilimizi de merak ediyor olabiliriz, eski sevgilimizi hatta eski eski sevgilimizin yeni sevgilisini merak edebiliriz. İmrendiğimiz, özendiğimiz birini merak edebilir tam tersine nefret ettiğimiz birini de merak edebiliriz. Burda merakın altında yatan ihtiyacın ne olduğu çok önemli. Evet merak ediyoruz ama kişilerin hepsini farklı sebeplerden dolayı merak ediyouz. Sevgilimizi, eşimizi niye merak ederiz, belki burda güven ihtiyacımızı karşılıyor olabiliriz. Onun hakkında farklı bir bilgiye sahip olabilir miyim? Fotoğrafını kimler beğenmiş, niye beğenmiş bir tehlike var mı? Mesela eşimizi sevgilimizi kıskanıyorsak, gerçeten bir tehlike varsa bunu farketmek için sık sık profiline girip, bunu yapıyor olabiliriz.
Bunu herkes yapar mı? İrdelemek ve her şey hakkında kontrolü elinde tutmaya çalışmak, yanlış bir şey mi?
Ben bunu bir hastalık olarak bir patoloji olarak değerlendirmenin çok yanlış olduğunu düşünüyorum. Bunu yaparken herkes gizli gizli yaptığı için, ‘Acaba yanlış bir şey mi bu?’ ya da ‘Sadece ben mi yapıyorum?’ diye düşünebiliyor. Gizlice yaptığımız için bir başkasının da aynı şeyi yaptığının farkında değiliz. Ben bunu yapmayan kimse yoktur diye tahmin ediyorum. Bu durum İlla ki bir hastalığa , bir patolojiye bir tersliğe işaret değildir. Önemli olan bu merakın bizi nereye götürdüğü. Sevgilimizin eski sevgilisi kimmiş? Daha mı güzel daha mı eğlenceliymiş? Onu takip ederek kendimizle ilgili bilgiye de ulaşıyoruz. Bunu merak edip takip etmenin altındaki amaç ise kendimizi değerlendirme olabilir. Birini takip ediyor olmamız bir sorun değil fakat o kişiyi rahatsız etmeye başladıysak bu bir sorun.
Ünlüleri binlerce kişi takip etme konusunda rahatız ama başka birinin profiline her gün girsekte takip tuşna asla basmıyoruz.
Karşıda yaratacağımız izlenim ile ilgili bir endişe duyuyor olabiliriz. Ben onu takibe alsam
acaba benim hakkımda ne düşünecek? Benim ona hayran olduğumu, onu kıskandığımı düşünecek. Takibe aldığımız kişi, ‘Niye beni merak ediyor?’ diyecek. Onun böyle düşünmemesi için de gizli gizli takip ederiz tabii profilleri dışarıya açıksa.
Evet bir de profilleri kapalı olan insanlar var ve onlarda iz sürücülerin hoşlanmadığı profil hesapları.
Sahte hesaplar açıp yine de takip etmeyi bırakmayanlar var.
Bu ne kadar sağlıklı bir ruh hali?
Amaç aslında aynı yani bilgi sahibi olmak. Bilgiye doğrudan ulaşamıyorsak dolaylı bir şekilde ulaşmanın bir yolu. Sağlık, sağlıksızdan ziyade kişinin bunu nasıl bir ihtiyaç için yaptığı ve ne hissettiği önemli. Konuyu sorunlu hale getiren yer burası oluyor.
Bir kere bakmakta yetmiyor, aynı fotoğraflara tekrar tekrar bakılıyor, bunun altında ne yatıyor?
Bu benim geçmişle ilgili bir değersizlik durumumu tetikleyebilir. Ben bir şekilde değerli olduğuma ikna olmak için başkalarına bakıp evet benden çokta güzel değilmiş bilgisine varmak isteyebilirim. Bizim de destek alınmasını isteyeceğimiz yer zaten bu nokta. İnsan takip iyi hissediyorsa tamam bu bir sorun değil ama kötü hissetmeye devam ediyorsa ve hala takbi sürdüyorsa işte burda bir sorun var demektir.
Karşı komşunun evini izlemek bize ahlaki olarak doğru gelmez ama komşumuzun profil hesabını an ve an takip etmek bizi rahatsız etmez.
Fark edilmekten korkmak ile ilgili bir mesele. Karşı cama bakarken farkedilirsek çok kötü bir duruma düşübiliriz.Tacizci olarak değerlendirilebiliriz. Sosyal medya hesabını takip edeceksek ve kimse bizi farketmeyecekse kendimizi daha rahat hissediriz.
Kendisi paylaşmakta sakınca görmediği için, paylaştığı şeylere bakınca kendimizi suçlu hissetmiyoruz?
Evet çokta yanlış bir şey yaptığımızı düşünmüyoruz. Kişi o bilgileri kendi paylaştığı için bizim o bilgilere ulaşmamız kendi etik anlayışımız içinde daha güvenli. Yanlışlıkla bir fotoğrafı beğenmek ya da arkadaş olarak eklemek gibi durumlarda var ve bu durumlarda da çok utanıyoruz.
Sevmediğimiz, nefret ettiğimiz bir kişiyi neden takip ederiz?
Sırf kendimizi haklı çıkarmak için yapıyoruz bunu. ‘Bak gördün mü yine ne kadar kötü bir şey yapmış’ kendimizi haklı çıkarmak için o kişiye bakmaya devam ediyoruz. Ve ‘O ne kadar yanlış yapıyorsa ben o kadar doğruyum’ diyoruz. Kendimizi onaylamaya destek, ihtiyaç duyuyoruz. İşte asıl konu bu, ‘Stalklamak yanlış mıdır?’ değil asıl amaç neden ve kimi takip ettiğimiz. Bunu yaparken karşılamaya çalıştığımız ihtiyacı farkedersek ve bu ihtiyaç biz de olumsuz duygulara yol açıyorsa burda bir mesele var demektir.
Bazen de mutsuz olacağımızı bilsekte iz peşinde dolaşıp kenidimizi haklı çıkartmaya çalışıyoruz.
Güvende hissetmediğimiz için bunu yaparız, hissettiğimizi haklı çıkarmanın bir yolu kanıt bulmaktır. Kanıt bulursak gerçekten o hissi histmekte haklı olduğumuzu düşünürüz. Bir sonuca ihtiyaç duyuyoruz. Bir şey hissediyorum çünkü, ve eğer durup dururken böyle hissediyorsam, benimle ilgili bir sorun var demektir. Gerçekçi bir sebebi var ise de burda gerçekten ilişkimizle ilgili bir sorun var anlamına gelebilir. Unutmayalım ki, sosyal medya hesabından ulaştığımız bilgiler çok gerçeği yansıtmıyor. Burası da asıl bizi yanıltan yer. Kendi hayatımızı karşımızdaki kişiye bakarak değerlendiriyoruz ama karşımızdakinin hayatı ne kadar gerçek?