Semavi dinlerin tümünde kendine yer bulan “cennetten kovulma” hadisesi Havva’nın Tanrı’nın yasak ettiği bir elmayı Adem’e yemesini teşvik etmesiyle başlar. “İlk günah” olarak bilinen bu olay, insanın cennetten kovulup dünyaya atılmasıyla birlikte bu gezegendeki macerasını başlatmış oldu. “Isırılmış elma” bu ilk günahı simgeleyen bir görsel olarak kullanılıyor.
Apple’ın ısırılmış elmasının ise İkinci Dünya Savaşı sırasında Enigma şifresini çözen ve bu başarısıyla savaşı iki yıl kısalttığı söylenen ancak savaş sonrasında eşcinsel olduğu için uğradığı kovuşturma ve erkekleştirme tedavisine dayanamadığı için üzerine siyanür sürdüğü bir elmayı ısırarak intihar eden Alan Matthison Turing’e ithaf edildiği söylenirdi. Logonun tasarımcısı bunu yalanlayana dek. Peki Apple’ın “ısırılmış elması” hangi günahı simgeliyor?
Modern köle tüccarı: Foxconn
1915 döneminde Malatya’dan göç eden Hagopyan ailesi tarafından büyütülen ve dünyaca ünlü Apple şirketinin yanısıra Walt Disnep’in de en büyük ortaklarından olan Steve Jobs dün hayatını kaybetti. Oldukça başarılı bir halkla ilişkiler yönetimiyle kendisine sadık bir müşteri kitlesi oluşturan Apple’ın patronunun ölümü dünün en önemli gündem maddesiydi. Sosyal medya sitelerinde Jobs’un ölümü ile ilgili giriler birkaç farklı anahtar kelime ile en çok konuşulanlar listesine girmeyi başardı.
Apple firması; Mac bilgisayarları, iPod, iPhone, iPad gibi dünyanın her yerinde oldukça yüksek etiket fiyatlarıyla satılan ürünlerin yanı sıra bu ürünlerin kullanımı için gerekli olan uygulamaları da ücretli olarak sattığı çevrimiçi marketlere sahip. Apple firması; Nokia, Samsung vs. gibi büyük teknoloji devleriyle birlikte Foxconn isimli bir teknoloji tedarikçisi firmanın müşterileri. Foxconn ise bugün utançla bahsedilen kölelik dönemlerinin modern bir versiyonu.
Çin merkezli bir şirket olan Foxconn son yıllarda fabrika içerisindeki intihar girişimleri ile adını duyurdu. 400 binin üzerinde çalışanı olduğu söylenen Foxconn’da geçtiğimiz üç yıl içerisinde otuza yakın intihar girişimi yaşandı ve bunların büyük bölümü ölüm ile sonuçlandı. Şirket ise önlem olarak fabrikanın içerisine bir ağ gerdi.
Foxconn’da işçiler haftada 70 saat çalışıyorlar. Ancak sorun sadece bu değil. İşçiler bu emekleri karşılığında aylık yalnızca 90 euro alıyorlar. Kaba bir hesapla, bir iPhone almaları için neredeyse bir yıl çalışmaları gerekiyor. Foxconn’da işçilerin üretim esnasında, hatta kısa molalarında dahi, birbirleriyle konuşmaları yasak. Yoğun çalışma saatleri, düşük ücretler, askeri rejime benzeyen yasaklar Foxconn işçilerini ölüme, Foxconn’u ise daha büyük zenginliğe götürüyor. Foxconn “işçiden arttırdığını” faturadan kesiyor, bu ucuzluk karşısında Apple, Nokia, Samsung, Nintendo gibi şirketler bu köle pazarının bir numaraları müşterileri haline geliyor.
Foxconn’daki intiharlar basına yansıdığında Steve Jobs bu durumun üzücü olduğunu ve durum ile ilgilendiklerini belirttiğinde tarihler 3 Haziran 2010’u gösteriyordu. Aradan geçen bir yıllık süre içerisinde işçi intiharları devam etti. iPhone ve iPad’in yeni ürünleri piyasaya sürüldü, Foxconn daha fazla para kazandı. Elbette, Apple ile Foxconn arasındaki anlaşma da devam etti.
İlk günah
Geçtiğimiz gün hayatını kaybeden Steve Jobs teknoloji meraklıları tarafından bir ikon gibi görünüyordu. Çeşitli sosyal medya sitelerinde milyonları aşkın “hayranı” bulunan Jobs iş ve yaşam ile ilgili fikirleriyle de bir guru muamelesi görüyordu. Orta halli bir ailede başlayan hayatını dünyanın en zengin insanlarından biri olarak bitirmesi elbette kişisel anlamda büyük başarı; peki bu zenginliğin “ucuza gelmesini” sağlayan işçilerin intiharları? Herhangi bir Apple ürünü için bir yılı aşkın süre çalışması gereken bir Foxconn işçisi, Jobs’un değiştirdiğini iddia ettiği dünyanın neresine düşüyor? Peki, ucuz işçiler aracılığıyla düşük fiyata mal ettiği ürünleri oldukça yüksek fiyatlarla satan bir kişiye “hayran olmak” teknoloji ile daha rasyonel hale geldiği iddia edilen dünyanın hangi dilinde anlam ifade ediyor?
Fordizm, Toyotizm gibi “sistemize edilmiş emek verme biçimleri” kapitalizmin insanı bir üretim kalemine indirgemesi ve kendine de, emeğine de yabancılaştırması ile sonuçlanıyordu. Ancak artık zenginlikler yarattığı söylenen bu ekonomik sistemi yoksulluktan, intihardan ve açlıktan başka bir şey yaratmıyor.
İş arkadaşıyla konuşması yasaklanan, aylık doksan euroya haftada 70 saat çalışan yüz binlerce Foxconn işçisi; Apple’ın ısırılmış elmasının simgelediği günahın tecessüm etmiş halidir.