Neden Dünyanın İki Seviyesi Var? | Hipsometrik Eğri
Everest Dağı’ndan Mariana Çukuru’na değin Dünya’daki yükseltiler 65000 fit (20 km) aralığında değişir. Ama biz bu uç yükseltilerin oldukça nadir olduğunu biliyoruz. Ve gezegenimizin yüzeyinin büyük bir kısmı ortalama bir değer almakta. Yani yükselti belirten noktaları alıp en yukarıdan en aşağıya doğru eklediğinizde karşınıza şöyle bir şey çıkar: Üstte ve altta az bir alan, ortada yani deniz seviyesinde büyük bir kambur – yani basit bir normal dağılım eğrisi.
Ve eğer kardeş gezegenimiz Venüs hakkında konuşuyor olsaydık yükselti-dağılım eğrisinin normal dağılım eğrisi şeklinde olacağını görürdük. Ama Dünya’nın yükseltisi şu şekilde dağılmıştır: İki kamburu vardır, en yüksekte ve en alçakta çok az nokta vardır, ama deniz seviyesi civarında ve deniz seviyesinin birkaç bin fit altında birçok nokta vardır. Tüm bu noktaları alıp en alçaktan en yükseğe düzenlerseniz Dünya’nın sanki iki tane yüzeyi olduğunu görebilirsiniz.
Temel neden şudur ki Dünya’nın dış çekirdeği yani kabuk kısmı iki farklı maddeden yapılmıştır. Tümü kayadandır ama deniz yüzeyini oluşturan kayalar, kıtaları oluşturan kayalardan daha yoğundur. Bu yoğunluk farkının önemli sonuçları vardır. Çünkü okyanus yüzeyleri ve kıtalar öylece yerlerinde durmazlar. Altlarındaki sert manto tabakası ile birlikte devasa levhalara parçalanırlar ve bu levhalar Dünya’nın derinliklerindeki konveksiyon (dolaşım) akıntıları üzerinde hareket ederler.
İki levha çarpıştığında ise sonucu büyük oranda yoğunluk belirler. Okyanus levhaları kıta levhalarından daha yoğundur, aslında öylesine yoğundurlar ki iki levha çarpıştığında okyanus levhaları dibe doğru batarlar. Diğer taraftan iki kıta çarpıştığında hiçbiri dibe batacak kadar yoğun değildir. Bunun yerine her ikisi de yukarı çıkarak sıradağları oluştururlar, kıtasal kabuğu kalınlaştırırlar. Sonuç olarak kıtasal kabuk okyanus kabuğundan ortalama dört kat daha kalındır. Bu yüzden kıta kabuğunun ortalama yükseltisi okyanus tabanından çok daha fazladır. İşte bu durum garip çift kamburlu yükselti-dağılım eğrisini açıklamaktadır.
Ve aslında eğer bizim gezegenimizin yüzey dağılımı Venüs’ün normal dağılım eğrisine daha çok benzeseydi, onun yaklaşık sadece %5’i – yani Afrika’dan daha küçük bir yüzey alanı – deniz seviyesinin üzerinde olurdu. Biz gibi kara sakinlerine ise pek bir alan kalmazdı. Memnun olmak için bir neden daha: Dünya hakkında normal olan bir şey yok.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
- Çeviri Kaynağı: MinuteEarth | Arşiv Bağlantısı
- MinuteEarth (YouTube). Why Earth Has Two Levels | Hypsometric Curve. (21 Kasım 2018). Alındığı Tarih: 21 Kasım 2018. Alındığı Yer: MinuteEarth (YouTube) | Arşiv Bağlantısı