Prof: Dr. Murat Türkeş: Yağışlar kuraklığı hafifletir ama çözüm olmaz

Nazife YAŞAR
İstanbul

Kar yağışı Türkiye’nin her yerinde etkili oluyor. Uzun yıllardır kar yağmayan yerlerde bile kar yağdı ya da önceki yıllara göre daha çok yağdı. Peki, bu yağışlar bekleniyor muydu? Soğuk hava kutuplardan mı geldi? Yağan kar, kuraklığa çözüm olur mu? Bu soruları, Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş’e yönelttik.

Prof. Dr. Murat Türkeş, “Hem geçmiş bilgilerimiz, hem atmosferik salınımlarla ilgili kuramsal bilgiler hem de son bir aydır Avrupa’da, Balkanlarda, Doğu Avrupa’da, Türkiye’de, Doğu Akdeniz’de etkili olan havayı izlediğimiz için bu kar yağışını bekliyorduk” diyor.

Türkeş, bu beklentinin, her yıl benzer bir soğuk hava dalgasıyla karşılaşacağımız anlamına gelmediğini şu sözlerle anlatıyor: “Nasıl sıcakların çok aşırı, ardışık geldiği sıcak hava devreleri, sıcak hava dalgaları varsa bazı yıllar da iklimin ve havanın kendi değişkenliğinin bir ürünü olan ardışık soğuk hava devreleri olur. Uzun süreli ortalamalara göre, tabii normalin dışındadır. Bu, afet boyutuna ulaşmış bir soğuk hava baskını.”

Bu soğuk hava baskınının kaynağı nedir? İzlanda soğukları mıydı gelen? Şeklindeki sorulara Türkeş’in yanıtı şöyle oldu: “Kökeni arktik bölgeye dayanan ama Karadeniz üzerinden gelen soğuk hava kütlesinin Karadeniz’i geçerken aynı zamanda nem açısından zenginleşmesi ve daha güneydeki görece sıcak ve nemli hava kütlesiyle tam Trakya, İstanbul üzerinde karşılaşmasının bir sonucu olarak İstanbul afet boyutunda kar yağışı aldı.”

Avrupa’nın büyük bir bölümünü, Batı Sibirya’yı, hatta Kuzey Afrika’ya kadar geniş bir coğrafyayı etkileyen bu soğuk hava dalgasının önümüzdeki günlerde de devam etmesinin beklendiğine dikkat çeken Türkeş, “Cuma günü hava yine soğuk olacak ama biraz güneş göreceğiz, cumartesiden itibaren yeniden kuzeybatıdan başlayarak soğuk ve kar yağışlı hava Türkiye’de 3-4 gün etkili olacak” diyor.

Türkeş, soğuk hava ve kar yağışının “Normal sınırların dışında ama kendi değişkenliğinin içinde olduğunu” vurgulayarak iklimsel değişkenliğin çok sıcak, çok soğuk, çok yağışlı ve az yağışlı koşulları içerdiğini belirtiyor.

“SOĞUK HAVANIN ARDINDAN DON GELECEK”

“Soğuktan uzun süre kurtulamayacağız” diyen Türkeş, hava açtığı zaman bizi bekleyen başka bir tehlike konusunda uyarıyor: “Soğuk hava bu kadar yere indiğinde, yani yüksek atmosfer ve yüzey bu kadar soğuduktan sonra hava açtığında başka bir tehlike daha var: Buzlanma ve don. Yani karın eridiği yerlerde, özellikle yollarda buzlanma ve don görülecek.”

KAR YAĞIŞI NEDEN KAR AFETİ OLDU?

Türkeş’e, “Böylesi yağışlarda her zaman mağduriyet yaşamak zorunda mıyız? Afet yönetimi, kar ya da yağmur yağarken verilen mücadeleyle mi sınırlıdır” sorularını da yönelttik. İşte aldığımız yanıtlar: “Afet yönetimi dediğimiz şey, hazırlıklı olmaktır. Hem kamu kurumları hem yerel yönetimler, dünyada olduğu gibi, bilim insanlarını istihdam etmeli. Afet azaltım planlarının, afet yönetiminin bilimin ışığı altında uygulanmasıyla etkileri azaltılabilir, hafifletilebilir. Ama adı üstünde afet. Ani gelişen, çok şiddetli hava olayları eninde sonunda afeti oluşturur. Bizim yapacağımız şey, önceden alacağımız önlemlerle kısa orta vadede planlamalar, çeşitli yönetim planları, talep üzerindeki, doğa üzerindeki su kaynakları üzerindeki insan talebini dengeleyerek etkisini azaltmak. Biz buna ‘risk yönetimi’ diyoruz.  Yaşamın tüm alanlarında risk yönetiminin çok daha etkili ve kuvvetli olması gerekiyor. Bunların sosyal devlet anlayışı içinde, kamucu bir bakışla yapılması gerekiyor. Ancak böyle baş edilebilir diye düşünüyorum.”

KAR AFETİ, KURAKLIK AFETİNE ÇÖZÜM OLUR MU?

Bardağın dolu yanını görmek istersek, bu yağışlar kuraklığa çare olabilir mi? Prof. Dr. Türkeş, bu soruya temkinli iyimser bir yanıt veriyor: “Kar yağışları ve Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu dışında Türkiye’deki yağışlar genel olarak son iki yılın kuraklığın hafifletti. Ama hâlâ uzun sürekli hidrolojik tarımsal kuraklık açısından konuya baktığımızda, 12 ve 24 aylık uzun süreli kuraklık koşullarını incelediğimizde Karadeniz Bölgesi ve kuzey batı Anadolu dışında Türkiye’nin büyük bir bölümünde kuraklığın etkili olduğunu görüyoruz. Bir yağışla, bir yağışlı sistemle kuraklık tümüyle ortadan kalkmaz. Bu etkili kar yağışı, özellikle yerde kaldığında hem tahılları korur, hem de eğer yavaş yavaş erirse toprak nemini ve yer altı suyunu besler.”

KAR YAĞIŞLARININ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİYLE İLGİSİ VAR MI?

İnsanın kaynaklı iklim değişikliği, küresel ısınma, küresel ortalama yüzey sıcaklıklarının hızla artması, kış afetlerinin ve kışın çok soğuk, şiddetli hava koşullarının yaşanmayacağı anlamına gelmiyor. Tersine, Kuzey Amerika ve Avrupa’da görüldüğü gibi çok soğuk hava, daha sıcak nemli bir hava ile karşılaştığı zaman daha etkili afet boyutunda şiddetli kış fırtınaları da oluşturabiliyor. ‘Bu, iklim değişikliğiyle bağlantılıdır’ demiyorum. Dolaysıyla hâlâ kış mevsimimiz var. Kışın afet boyutunda şiddetli hava olayları yaşayabileceğimizi biliyoruz.