• Anasayfa
  • Gündem
    • Politika
    • Yaşam
    • Türkiye
    • Dünya
  • Emek
  • Kadın
  • Ekonomi
  • Eğitim
  • Ekoloji
  • Sağlık
  • Bilim & Teknoloji
  • Yazarlar
  • Arka Sayfa
    • Fikir & Yazı
    • Belgesel & Film
    • Eylem & Etkinlik
    • Fotoğraf & Karikatür
    • Kitap & Dergi
    • Müzik & Video
Adil Medya
  • Haziran 12, 2025
  • Yayın İlkeleri
  • Hakkımızda
  • Künye
  • İletişim
  • Güncel
  • Sağlık
  • Sağlık
Adil Medya
  • Anasayfa
  • Gündem
    • Politika
      Demiri tavında dövme vakti: Ermenistan

      Demiri tavında dövme vakti: Ermenistan

      Özel kalem kriz dinlemiyor: Kamudan 201 milyon TL’lik özel harcama

      Özel kalem kriz dinlemiyor: Kamudan 201 milyon TL’lik özel harcama

      Burs, ücretsiz yemek, kişisel koç: Dindar nesil için el yükselttiler

      Burs, ücretsiz yemek, kişisel koç: Dindar nesil için el yükselttiler

      DEM Parti'den İBB gözaltınlarına tepki: Ucuz bir siyasi propaganda

      DEM Parti'den İBB gözaltınlarına tepki: Ucuz bir siyasi propaganda

    • Yaşam
      Manisa Büyükşehir Belediye Başkanı Ferdi Zeyrek hayatını kaybetti

      Manisa Büyükşehir Belediye Başkanı Ferdi Zeyrek hayatını kaybetti

      Biberin Sırrı Çözüldü: Acı mı Tatlı mı Olduğunu Anlamanın Kolay Yolu!

      Biberin Sırrı Çözüldü: Acı mı Tatlı mı Olduğunu Anlamanın Kolay Yolu!

      Beyaz leblebi yemenin şaşırtıcı faydaları! O sorunları yok ediyor

      Beyaz leblebi yemenin şaşırtıcı faydaları! O sorunları yok ediyor

      Marmaray’da halk dalaşı

      Marmaray’da halk dalaşı

    • Türkiye
      Helva kavurmak suç oldu

      Helva kavurmak suç oldu

      Kimseyi arkada bırakamayız

      Kimseyi arkada bırakamayız

      Bakanlık 'sahte bal' markasını ifşa etti: İçinden hile çıktı!

      Bakanlık 'sahte bal' markasını ifşa etti: İçinden hile çıktı!

      İSİG: Mayıs ayında en az 177 işçi öldü

      İSİG: Mayıs ayında en az 177 işçi öldü

    • Dünya
      Suriye'de cihatçı HTŞ yönetimi, halk plajlarında kadınların bikini ve mayo giymesini yasakladı

      Suriye'de cihatçı HTŞ yönetimi, halk plajlarında kadınların bikini ve mayo giymesini yasakladı

      Avusturya'da okulda silahlı saldırı: Ölü ve yaralılar var

      Avusturya'da okulda silahlı saldırı: Ölü ve yaralılar var

      Türkiye sınırından Kobane'deki çiftçilere ateş açıldı

      Türkiye sınırından Kobane'deki çiftçilere ateş açıldı

      Suriye’deki korsan, mihraptaki imam ve ümitvar Abdi

      Suriye’deki korsan, mihraptaki imam ve ümitvar Abdi

  • Emek
  • Kadın
  • Ekonomi
  • Eğitim
  • Ekoloji
  • Sağlık
  • Bilim & Teknoloji
  • Yazarlar
  • Arka Sayfa
    • Fikir & Yazı
      Demiri tavında dövme vakti: Ermenistan

      Demiri tavında dövme vakti: Ermenistan

      Helva kavurmak suç oldu

      Helva kavurmak suç oldu

      Kimseyi arkada bırakamayız

      Kimseyi arkada bırakamayız

      Özel kalem kriz dinlemiyor: Kamudan 201 milyon TL’lik özel harcama

      Özel kalem kriz dinlemiyor: Kamudan 201 milyon TL’lik özel harcama

    • Belgesel & Film
      Kapitalizmin Yeni Silahı: Prekaryaya Dönüştürülen Göçmen Emeği

      Kapitalizmin Yeni Silahı: Prekaryaya Dönüştürülen Göçmen Emeği

      Toplumsal gerçekçi romanın usta kalemi Orhan Kemal

      Toplumsal gerçekçi romanın usta kalemi Orhan Kemal

      ''Gelincik'' Elini kirletmekten çekinmeyen bir polisin hikâyesi

      ''Gelincik'' Elini kirletmekten çekinmeyen bir polisin hikâyesi

      “Leyla ile Mecnun” ekranlara geri dönüyor

      “Leyla ile Mecnun” ekranlara geri dönüyor

    • Eylem & Etkinlik
      Üçüncü Dünya Savaşı

      Üçüncü Dünya Savaşı

      Deniz Gezmiş - Metin Yüksel Birlikte Anılıyor

      Deniz Gezmiş - Metin Yüksel Birlikte Anılıyor

      Bizi uyutamazsınız; bu zulüm ne unutulur ne de affedilir!

      Bizi uyutamazsınız; bu zulüm ne unutulur ne de affedilir!

      Anayasal Düzen ve Adalet Devleti paneli

      Anayasal Düzen ve Adalet Devleti paneli

    • Fotoğraf & Karikatür
      Metafor

      Metafor

      Günün karikatürü

      Günün karikatürü

      LeMan'dan İsrail kapağı: Hangi hayvan hastaneleri vurur ki?

      LeMan'dan İsrail kapağı: Hangi hayvan hastaneleri vurur ki?

      Uykusuz bu hafta kapağına TOKİ'yi taşıdı

      Uykusuz bu hafta kapağına TOKİ'yi taşıdı

    • Kitap & Dergi
      Kadire Bozkurt: Ben yazarken okur henüz yoktur

      Kadire Bozkurt: Ben yazarken okur henüz yoktur

      Fuat Sürmeli'nin Yeni Kitabı Raflarda: “GÖLGEDEKİ GERÇEK”

      Fuat Sürmeli'nin Yeni Kitabı Raflarda: “GÖLGEDEKİ GERÇEK”

      Kitap toplama düşkünlüğü

      Kitap toplama düşkünlüğü

      Kitapların yalnızlığı

      Kitapların yalnızlığı

    • Müzik & Video
      4 gün sürecek 'Kuzey Fest'in programı belli oldu

      4 gün sürecek 'Kuzey Fest'in programı belli oldu

      Efendiler Bunun Neresi Yalan

      Efendiler Bunun Neresi Yalan

      Gökberk Uğurlu: “Düne takılı kalmak, önümüzü görmemizi engelliyor.”

      Gökberk Uğurlu: “Düne takılı kalmak, önümüzü görmemizi engelliyor.”

      Grup Yorum üyeleri için dayanışma konseri

      Grup Yorum üyeleri için dayanışma konseri

R. İhsan Eliaçık

R. İhsan Eliaçık

Cumhuriyet’i İlk Kim Savundu?

Ekim 29, 2023 Fikir & Yazı, Yazılar 0 comments

Facebook Twitter Google+ LinkedIn Pinterest
Sanıldığının aksine, Türkiye’de cumhuriyet düşüncesi, ilk kez 1923’lerde ortaya çıkmış ve savunulmuş değildir.
Son dönem cumhuriyet yanlısı Osmanlı İslamcılarının, İslam alemi genelinde uyanmaya başlayan ve başını Cemaleddin Efgani gibilerin çektiği dalga sayesinde kıpırdanmaya başladıklarını görüyoruz. Esas itibariyle Cumhuriyet düşüncesi gücünü bu yankılanmalardan almaktadır…
Örneğin 1896’lı yıllarda muhalif Osmanlı ilmiye mensubu alimlerince çıkarılan Kanun-i Esasi gazetesinde yayınlanan risalelerde meşrutiyet talebinden öte “cumhuriyet” kelimesinin bizzat telaffuz edildiğini görüyoruz:
“Ey ehl-i İslam! İşte dini kitaplarımızın en muteberlerinden alıntılarla imamet, hilafet, ulu’l-emre itaat ve usul-u meşveretin ne demek olduğunu bu risalede size beyan ettim. Şu halde aklınızı başınıza alıp birleşiniz! Ulema tarafından açıklanan şartlara haiz bir zat arayınız! Eğer bulabilirseniz onu halife yapınız. Bulamazsanız Hz. Ömer’in yaptığı gibi şura-yı millet ve cumhuriyetteşkil ediniz!… Ey millet! Şeriat namına tekrar ederim ki aklınızı başına alınız! Böyle Allah ve resulünün kötülediği bir takım zorba hükümdarlara ve zalimler güruhuna boyun eğmekten ve itaatten vazgeçiniz! Zira sizin onlara gösterdiğiniz itaat ve boyun eğme ne İslam’a ne de insanlığa uyan şeyler değildir. Dünya ve ahiret saadetiniz için Şeriat-i Ahmediye size iki yol gösteriyor; Birisi, hakiki halifeye tabi olmak, diğeri işlerin görülmesi için tesis-i cumhuriyet! Halbuki sizler bunların hiçbirisini yapmıyorsunuz. Evlat ve mallarınızı zalim bir hükümete teslime devam ediyorsunuz…” (Hilafet Risaleleri, haz. İsmail Kara, c. 2, s. 78-80, Klasik, ist. 2002).
Kanun-ı Esasi gazetesinde 1896’lı yıllarda Hoca Muhyiddin Efendi tarafından, kanuni takibattan kurtulmak için “Ulum-u Zahire ve Batınada Yed-i Tula sahibi” müstear ismiyle kaleme alınan bu risalede söz medrese talebelerine getiriliyor ve aynı fikirler onlara da telkin ediliyor:
“ Ey medrese talebeleri! Siz de artık dalkavukluğu bırakınız! Vaaz kürsülerine çıkıp “Allah’a itaat edin, resulüne itaat edin ve sizden olan ulu’l-emre itaat edin” ayetini okuyarak ahaliyi zalimlere itaate çağırmaktan vazgeçiniz! Böyle bir hatayı yapmaktan Allah ve resulünden haya ediniz! Dininizi dünyanıza değişmeyiniz! (a.g.e. shf. 82) Elbette bilmiş ve anlamışsınızdır. Öyleyse bu zalim heriflere kavuk sallamaktan ve keyfi idarelerine hizmet etmekten vazgeçiniz ve milleti ya hakiki bir halifeye tabi olmaya veya tesis-i cumhuriyete ve usul-i meşverete şevk ve özendiriniz! Çünkü bu yoldaki teşviklerinizin şeriata uygun olduğunda şüphe yoktur. Zira şu risalemizde anlattıklarımızdan kesin olarak anlaşılmıştır ki İslamiyet adeta bir cumhuriyetdemek olup Hazreti Resul-Ekrem (s.a.v) ve gerek hulefa-i raşidin efendilerimiz kendi kendilerine hiçbir iş görmezler cümlesi cumhuriyet şeklinde birer idare teşkil ederek kendilerini o cumhuriyet idaresinin reisi mesabesinde bulundururlardı. (a.g.e. shf. 82-83) Bundan dolayı eğer siz milleti bir cumhuriyet teşkiline özendirirseniz Resul-i Ekrem ve halifelerinin mesleklerine halkı teşvik etmiş olursunuz  ve bu teşvikten dolayı Allah katında sevap kazanırsınız. Eğer bunu yapmazsanız, bari milleti bir Meclis-i Mebusan teşkiline teşvik ediniz. Çünkü bu da şeriata aykırı bir iş değildir. Zira Meclis-i Mebusan demek, ümmetin faydasına olanı görüp gözetmek için kurulmuş bir cemiyet demek olup icrasına dinen memur olduğumuz müşavere-i ümmet ve şura-yı milletin diğer bir ismidir. ( a.g.e. shf. 83) Demek oluyor ki bizim dahi yapmak istediğimiz Meclis-i Mebusan, bundan bin üç yüz sene evvel Medine’de Hz. Ömer tarafından uygulanmış bir şeydir ki; “Ashabım yıldızlara benzer, hangisine uyarsanız hidayete ererseniz” hadisi gereğince hidayet rehberimiz ve şeriat kaynağımızdır.” (a.g.e. shf. 83).
1897 tarihli “İstinsaf Risalesi”nde Mehmed Akif’in rüşdiyeden hocası Hoca Kadri Efendi (öl.1918) benzer şekilde Osmanlı ülkesinde ilga-yı saltanat ve usul-i meşveret talebinde bulunuyor. Mehmed Akif’le aynı kaderi paylaşarak Mısır’a giden ve daha sonra Fransa’da vefat eden Hoca Kadri Efendi yazdıklarından anlaşıldığı kadarıyla görüşlerini İslam tarihinin derinliklerinden çıkarıyor.
Kendisini Müslüman ve Osmanlı olarak tanımlayan Hoca Kadri Efendi hissesine düşen dini vazifeleri ifa etmek üzere böylesi bir risale kaleme aldığını beyanla başlıyor. ( a.g.e. shf.  91) Hoca Kadri Efendi’ye göre her mümin Osmanlı Devleti’nin payidar olmasını ister. Her sadık Osmanlı, kötü idarenin tedavi edilmesini ister. Bu nedenle Avrupalıların müdahalesine mahal bırakmadan, Osmanlının kendi işlerini kendisi yoluna koyarak, devletin bekası ile milletin yükselişini sağlam esaslara bağlaması gerekmektedir. (a.g.e. shf. 91)
Hoca Kadri’ye göre İslami hükümet aslında şûradır. Asr-ı saadette hükümet reisi seçimle tayin olunuyordu. Muaviye ile resmen başlayan sultanlık (velayet-i ahd) olmasaydı kıyamete kadar belki de meşveret sistemi yürürlükte olacaktı. Muaviye’den bu yana veliahd tayini meşveretin yerini almıştır. Osmanlı’da da aynı adet cari olagelmiştir. (a.g.e. shf. 130) Hoca Kadri’ye göre başa geçme her ne suretle olursa olsun hükümdar ümmetin ileri gelenleri ile istişareye mecburdur. Nübüvvet nuru ile eşyanın hakikatlerine muttali olan peygamberimiz bile ashabıyla meşverete memur olduktan sonra sıradan insanlardan farkı olmayan padişah naklen ve aklen meşverete mecbur, keyfi hareketlerinden de mesuldür. …( a.g.e. shf. 131)
Tarihlere baktığımızda, Osmanlı dini çevrelerinde bu görüşler savunulurken Mustafa Kemal Selanik’te henüz 15 yaşında bir ortaokul öğrenicisiydi.
Görüldüğü gibi 1923’den yıllar önce “cumhuriyet”, hem de kimi medrese hocaları tarafından savunulmuştur. Bu görüşlerin batıda eğitim görmüş kimi İslamcı aydınlar tarafından değil; bizzat medrese çevrelerinden çıkmış olması önemlidir. Ancak ne var ki bu çizgi Türkiye’de her iki tarafça da (laik ve dini kesimler) bilinmez. Unutulmuş hatta unutturulmuş olduğu bile söylenebilir.
Demek ki Türkiye’de bir kesimin kendini cumhuriyetin sahibi, diğerinin de saltanat yanlısı gibi algılaması manasızdır. Biri cumhuriyeti ilan etmişse diğeri onun İstiklal Marşı’nı yazmıştır. Biri bedeni diğeri ruhu olmuştur.
Cumhuriyet kesinlikle “ortak irade” ile kurulmuştur. Bu ortak iradede milletin tüm kesimlerinin (askerler, hocalar, Kürtler, İslamcılar vb.)katkısı vardır. “1921 ruhu” ve “İlk meclis” bunun en güzel örneği değil miydi?
Gelin bu ortak iradeyi yeniden tesis edelim.

    Yorumunuzu bırakın


    İlgili Haberler

    Demiri tavında dövme vakti: Ermenistan Fikir & Yazı
    Haziran 12, 2025

    Demiri tavında dövme vakti: Ermenistan

    Helva kavurmak suç oldu Eğitim
    Haziran 12, 2025

    Helva kavurmak suç oldu

    Kimseyi arkada bırakamayız Fikir & Yazı
    Haziran 12, 2025

    Kimseyi arkada bırakamayız

    ZAMAN AKIŞI

    Haz 12 10:53
    Arkasayfa

    Demiri tavında dövme vakti: Ermenistan

    Haz 12 10:50
    Kültür & Sanat

    Şarkılar türküler Can Atalay için

    Haz 12 10:17
    Ekonomi

    Nisanda sanayi üretiminde korkutan düşüş

    Haz 12 10:14
    Ekonomi

    Zirai don kuru kayısıyı sert vurdu

    Haz 12 10:09
    Gündem

    Suriye’de cihatçı HTŞ yönetimi, halk plajlarında kadınların bikini ve mayo giymesini yasakladı

    Haz 12 09:45
    Eğitim

    Helva kavurmak suç oldu

    Haz 12 09:40
    Arkasayfa

    Kimseyi arkada bırakamayız

    Haz 11 14:05
    Ekonomi

    5 yıllık tazminatla ev alınıyordu şimdi böyle bir şey mümkün mü?

    Haz 11 13:33
    Sağlık

    Bakanlık ‘sahte bal’ markasını ifşa etti: İçinden hile çıktı!

    Haz 11 13:21
    Ekonomi

    İPA: İstanbul halkının gündemi ekonomi, İmamoğlu ve deprem

    Haz 11 11:05
    Emek

    İSİG: Mayıs ayında en az 177 işçi öldü

    Haz 11 10:23
    Ekonomi

    Asgari ücretli ve emekliye ne kadar zam verilecek! Ünlü ekonomist konuşulan rakamı açıkladı

    Haz 11 09:50
    Emek

    İşçi düşmanı ülkeler liginin gediklisi: Ülkede işçi hakları tehdit altında

    Haz 11 09:48
    Arkasayfa

    Özel kalem kriz dinlemiyor: Kamudan 201 milyon TL’lik özel harcama

    Haz 11 09:42
    Arkasayfa

    Sanki iyilik, tası tarağı toplayıp gitti

    Haz 10 14:11
    Gündem

    Avusturya’da okulda silahlı saldırı: Ölü ve yaralılar var

    Haz 10 13:58
    Ekonomi

    Edirne’de baklavalar tezgahta kaldı: ‘Kampanya yaptık, yine de alamadılar’

    Haz 10 13:49
    Ekonomi

    Temmuz ayında sıfır zam tehlikesi: 2.5 milyon emekli etkilenecek!

    Haz 10 11:48
    Gündem

    Oğlunun paylaşımı gündem olmuştu… İpek Atayman’dan Adalet Bakanı’na çağrı: ‘Bu işkenceye son verin’

    Haz 10 11:30
    Arkasayfa

    Burs, ücretsiz yemek, kişisel koç: Dindar nesil için el yükselttiler

    Haz 10 10:04
    Gündem

    Türkiye sınırından Kobane’deki çiftçilere ateş açıldı

    Haz 10 10:01
    Ekonomi

    Finansal İstikrar Raporu ve riskler

    Haz 10 09:47
    Ekoloji

    Su İçiyoruz, Plastik de! Mikroplastik Krizi Derinleşiyor

    Haz 10 09:35
    Bilim & Teknoloji

    Yapay Zeka Artık Kod Yazıyor, Resim Çiziyor, Şirket Yönetiyor: Gelecek Geldi!

    Haz 10 09:34
    Ekonomi

    Ticarette karşılıksız çek senet dönemi

    Haz 9 19:32
    Gündem

    Ferdi Zeyrek’in ardından taziye çok sayıda taziye mesajı: En yakınımızı, en iyimizi, en çalışkanımızı yitirdik

    Haz 9 19:30
    Gündem

    Manisa Büyükşehir Belediye Başkanı Ferdi Zeyrek hayatını kaybetti

    Haz 7 12:18
    Arkasayfa

    İslam: Fıtratla Buluşan Hakikat

    Haz 5 16:03
    Gündem

    Araştırmacı yazar Hüseyin Anıl Aslan “Din ve Milliyetçilik konuları hakkında büyük yanılgılarımız var”

    Haz 5 12:14
    Kültür & Sanat

    Sinema salonarında bu hafta: Gerilimden aksiyona, komediden korkuya 7 film…