Ankara Ulus’taki 100. Yıl Çarşısı yıkılıyor. Esnaf yıkıma karşı. Mimarlar Odası Ankara Şube Başkanı Tezcan Karakuş Candan , “TOGO İkiz Kuleleri gibi öncelikli yıkılması gereken yerler olduğunu” belirterek çarşının restore edilmesi gerektiğini söyledi.
Cengiz Anıl BÖLÜKBAŞ
ANKARA – Ankara Büyükşehir Belediyesi, Ulus Meydanı’ndaki 100. Yıl Çarşısı’nın yıkımı için ihale duyurusu yayınladı. Duyuruda, yıkımın enkazdan çıkacak hurda karşılığı yapılacağı belirtildi.
Adını Atatürk’ün doğumunun 100’üncü yılından alan çarşı birçok açından önem taşıyor.
Çarşının yıkımına ilişkin farklı görüşler var. Bir kesim mimari ömrünü tamamlamadığını ve restore ederek işlevselleştirilmesi gerektiğini savunurken, bir kesim ise çarşının yıkılıp yerine meydan yapılmasının doğru olduğu görüşünde.
Konuyu konuşmak üzere Ulus Meydanı’na gidiyorum. Çarşı, bugün Kurtuluş Savaşı Müzesi olan Birinci Meclis’in karşısında, Cumhuriyet Müzesi olan İkinci TBMM’nin doğusunda, TC Merkez Bankası’nın hemen yanı başında yer alıyor. Etrafı yıkım kararından dolayı kapatılmış çarşıda ise sadece üç dükkân açık.
‘GÖKÇEK AYAĞINI KALDIRDI, YAVAŞ BASTI’
Yıkım kararını konuştuğumuz ilk kişi Veli Ballı oluyor. Ballı, uzunca yıllar milli atletlik yapan, birçok ödül kazanan uzun mesafe koşucusu. Sporu bıraktıktan sonra ise 1992 yılında spor mağazası açarak çarşının esnafından oluyor. Çarşıda üç dükkânı olduğunu ve yıkım kararının ardından hepsini kapatmak zorunda kaldığını ifade eden Ballı, bir buçuk milyon lira zararı olduğunu ve üç evini kaybettiğini söylüyor.
Kaybına yönelik bir telafi olmadığını belirten Ballı, çarşının yıkılmaması gerektiği görüşünde. Çarşının Ulus Meydanı ve tarih açısından önemli olduğunu vurgulayan Ballı, “Biz yıkılmasına karşı restore edilmesini defalarca dile getirdik. Ancak buna rağmen yıkıyorlar. Tamir etmek yerine harap etmek istiyorlar. İlk önce Gökçek ayağıyla bastı buraya. O ayağını kaldırdı şimdi de Yavaş basıyor” diyerek konuya dönük görüşünü ifade ediyor.
Ballı ile sohbet ederken eski müşterilerinden birisi dükkâna geliyor. Gelen kişi Ballı’ya “Abi kapanmış burada tüm dükkanlar” diyor. Ballı’nın verdiği yanıt durumu da özetler nitelikte: “Dağıttılar hepimizi. Kimi Sincan’a gitti, kimi Cebeci’ye. Kimisi de battı gitti”. Müşterisiyse Ballı’nın serzenişini daha da genişletiyor ve Ballı’ya dönüp: “Sadece burayı değil ki tüm memleketi dağıttılar.” diyor.
‘GEREKENLER YAPILSAYDI YIKIMA GEREK KALMAZDI’
Konuşmanın ardından çarşının açık üç dükkanından biri olan Afşin Mağazası’na uğruyorum. Mağaza
sahibinin oğlu Hidayet Afşin, babasının 1985 yılında çarşıya geldiğini belirtiyor. O dönemden beri çarşıda esnaf olduklarını söyleyen Afşin, uzun süredir konuşulan yıkım meselesinin esnaf açısından müşteri kaybına sebep olduğunu vurguluyor.
Afşin de Ballı gibi çarşının yıkılması yerine yenilenip tekrardan hayata geçmesi gerektiği görüşünde. Bu kararın hem esnaf hem de Ulus tarihi açısından daha iyi bir karar olacağını ifade eden Afşin, “Burası kentin en önemli merkezi. Çarşı da bu merkezin en önemli alanlarından biri. Burada 7’den 70’e her şeyi bulabilirsin. Kaç senedir buraya bakım yapılmıyor. Şimdi de bakımsız olduğu için yıkılıyor.
Geçmişten beri gerekenler yapılsaydı yıkılmasına gerek kalmazdı” diyerek görüşünü paylaşıyor.
‘HEPSİ SAHTEKAR, İDEOLOJİK YAKLAŞIYORLAR’
Afşin ile konuşurken dükkâna bir müşteri geldi. Çarşının yıkımına ilişkin konuştuğumuzu duyunca konuya dahil oluyor, “Bence buranın yıkılması gerek. Tüm ömrünü doldurmuş. Hiçbir işlevi kalmamış. Koca bir beton burası” diyor. Kendisine, “mimarların, meslek örgütlerinin ve STK’ların yıkılmamasını yönünde talepleri olduğu” belirtildiğinde de “senin dediklerinin hepsi sahtekâr. Çünkü onların hepsi ideolojik yaklaşıyor.” cevabını veriyor.
BİRÇOK KEZ YÜRÜTMENİN DURDURULMASI KARARI VERİLDİ
Aslında Ulus’taki yıkım süreci yeni değil. Bir önceki Ankara Büyükşehir Belediyesi (ABB) Başkanı Melik Gökçek döneminde yıkım planları yapıldı. Ancak 2019 yılı Mart ayında göreve gelen Başkanı Mansur Yavaş, Ulus İşhanı, Zafer Anıtı ve Çevresi, Anafartalar Çarşısı Bloğu yapılarının yıkımını iptal etti. Ulus 100. Yıl Çarşısı ve çevresi konusunda ise gerçekleşmiş olan ‘yıkım ihalesi’ni durdurdu ve iptal ettirdi.
Fakat sürecin ardından ABB Meclisi tarafından ‘Ulus Tarihi Kent Merkezi Yenileme Alanı Projesi’ kapsamında yıkım kararı alındı. Mimarlar Odası Ankara Şubesi süreci yargıya taşıdı. Ankara 16’ncı İdare Mahkemesi, hukuka ve mevzuatlara aykırı olduğu gerekçesiyle projenin iptali ve yürütmenin durdurulması talebiyle açılan davada yürütmenin durdurulması kararı verdi.
‘MEYDAN DEĞİL KENTSEL BOŞLUK YARATACAKLAR’
Yıkım kararını konuşmak için bir sonraki durağımız TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şube Başkanı Tezcan Karakuş Candan oluyor.
Yık-yap kültürünün doğru olmadığının altını çizen Candan’a göre, çarşının yıkılmaması gerekiyor. Candan, Ulus Meydanı’nın önemli olduğunu, meydanda hem cumhuriyet hem de önceki döneme ilişkin eserlerin bulunduğunu hatırlatıyor.
100. Yıl Çarşısı’nın 1960’lı yıllarda yarışmayla mekânın yeniden tanımlanması üzerine kurgulanmış, modern mimarlık potansiyeli taşıyan önemli bir yapı olduğunu dile getiren Candan, çarşının meydana meydan özelliği kazandıran bir yer olduğunu vurguladı. Candan’ın vurguladığı bir diğer nokta ise, meydan projesinin doğru bir proje olmadığı:
“Bir meydan değil kentsel bir boşluk yaratacaklar. Bunun bir benzerini Taksim’de yaptılar. Aynısını Ankara’da yapmaya çalışıyorlar. Buranın tamamen meydanlaşması için ulaşım ana planı olması gerekiyor. Ancak böyle bir planı yok.”
Tezcan Karakuş Candan
YARIŞMAYA RAĞMEN YIKIM KARARI VERİLDİ
Yıkım durdurma kararlarının ardından belediye “100. Yıl Çarşısı ve Çevresi Projesi Fikir Yarışması” düzenledi. 15 Şubat 2022 günü açılan yarışmaya, 64 proje önerisi geldi. 64 önerinin 54 tanesi, yapının mimari ömrünü tamamlamadığını, yeniden işlevlendirmeyle çarşının hayatta kalması gerektiğini belirtti. Bu süreci hatırlatan Candan, belediyenin konu ile ilgili kafasının karışık olduğunu söyledi. Yıkımdan vazgeçilerek yarışma düzenlendiğini, bütçe ayrıldığını hatırlatan Candan, tüm her şeye rağmen belediyenin yapmak istediği projeyi yapmakta ısrar ettiğini vurguluyor. “Madem gene yıkacaktınız, neden yarışma kararı aldınız?” sorusunu soran Candan’a göre, belediyenin yapması gereken büyük ölçekte koruma amaçlı bir imar planı yapılması. Candan uzmanlara pek kulak verilmediğini de şu ifadelerle dile getiriyor:
“2019 yılında geldiklerinde bunu yapmış ve kamuoyuyla tartışmış olsalardı keşke. Ancak burada da şunu söylemek lazım: Bu konuda uzman odalar var ama hiçbir şekilde iletişime geçmiyorlar. Bizi birkaç kere toplantıya çağırıyorlar. Fikrimizi söylüyoruz ama hiçbir şekilde faydalanmıyorlar.”
‘ANKET BİLİMSEL BİR YÖNTEM DEĞİL’
Ankara Büyükşehir Belediyesi, yarışmanın ardından 100. Yıl Çarşısı’nın geleceğinin belirlenmesi için Başkent Mobil’de yer alan “Söz Hakkı” modülü üzerinden bir anket çalışması yaptığını duyurdu. 19 Ağustos’ta açıklanan sonuçlara göre, ankete katılan 28 bin 765 kişinin yüzde 69’u yani 19 bin 959’u
“Çarşının yıkılmasını ve Ulus’a kentsel bir meydan yapılmasını tercih ediyorum” dedi.
Candan, anket yönteminin bilimsel bir yöntem olmadığı görüşünde. Meydana yönelik projelerin bütüncül bir yaklaşımla yapılması gerektiğini ifade eden Candan, en ufak bir hamlenin dahi yıllarca tartışılması gerektiğini belirtiyor. Candan’a göre, meydana yönelik atılacak adımlarda bilimsel bir
perspektif gerekiyor:
“Sizin teknoloji ve bilimle hareket eden bir mesleğin kriterlerini halka sormamanız gerekiyor. Tıpkı doktorların yaptığı teşhisleri soramadığınız gibi. Aynısını Ankapark’ta da yaptılar. Siz Ulus’ta 1.5-2 metre kazı yaparsanız tarihle karşılaşırsınız. Bir yeri yıkarken başka bir yeri tahrip edeceklerini
bilmiyorlar.”
‘ÖNCELİKLE YIKILMASI GEREKEN BAŞKA YERLER VAR, TOGO İKİZKULELERİ GİBİ’
Yapının sağlam olduğunu ve yıkımın büyük bir bütçe harcamasına sebep olacağını vurgulayan Candan, bunun yerine yapının restore edilmesi gerektiğini söyledi. Ankara’da yıkılması öncelikli olan başka yerler olduğunu dile getiren Candan, bu yapılardan birinin TOGO İkiz Kuleleri olduğunu belirterek şunları söylüyor:
“Bıraksın Ulus’u, bıraksın çarşıyı, bu kuleleri yıkın. Sermayenin kentsel mekâna nasıl çöktüğünün önemli bir göstergesi. Yıkmak için o kadar çok destek verilir ki. 100. Yıl Çarşısı’ndan önce birçok yer var. Yıkılacaksa buraların yıkılması gerekiyor.”
