İlk yazıda söz verdiğim üzere yoksulluk meselesinin ontolojik boyutunu yazdım. Malum ontoloji varlığın mahiyeti ve varoluş meselesini ele alan bir bakış açısıdır. Doğası gereği metafiziktir ve metafizik de ontoloji disiplini içinde bir kategoridir.
Latince de bizdeki pire uğruna yorgan yakmak deyimine benzeyen bir deyim vardır, banyo suyu ile birlikte bebeği atmak diye. Geleneksel din yorumu haklı ama yanlış anlaşılan bir boyutla her olguyu metafizik yanı ile alınca buna tepki olarak çıkan yeni mutezileci modernizimde metafiziği adeta din alanından sürgün edercesine hikmet içeren her konuyu akla uygun yorumlama adına metafizik içeren herşeye sembolizm yaftasını yapıştırıp aşkınlığı bir içkinliğe dönüştürmüş oldu. Böylece din dikey ruhtan yoksun kalarak irfanın verdiği yorumsal derinleşme, hikmet yönünün manevi ruhu kaybederek tamamı ile sosyolojik bir mahiyet kazanmış oldu. Hal böyle oluncada misal herhangi bir felsefe kitabı ilen Kur’an arasındaki farkı, ayrımı kaybetmek nerede ise özel bir çabayı gerektirir hale geldi. Böyle olunca da yoksulluğun hikmet yönü kayboldu ve İslam sosyalist dilin ya da aydınlanmacılığın olağanüstü cazibesi sonucu bütünü ile sosyolojik bir şey oluverdi. Din sosyal çözümleme hadisesi olunda da yoksulluk zenginlik meselesinde en güçlü izah olan marksizm müslüman tefsirinde bir yöntem olarak yerini aldı. Böylece Mülk mala ve mal edinmede zenginliğe, zenginlik de doğrudan kapitalizme ve sömürüye işaret eden bir şey oluverdi. Zenginlik bir lutuf olmaktan çıkıp zenginler kapitalist drakulalara dönüştü.
Sömürüye Lanet
İşte ilk bölümde yoksulluk ve hikmet olgusuna ontolojik bir derinlik kazandırarak lutuf kavramındaki ontolojiye dikkat çekerek, yoksulluk ve zenginlik dikatomisini sol ilahiyat perspektifi ile yorumlama çabasında kendimce sığ bir boyut görerek, yoksulluk meselesini hikmet boyutu ile ele aldım. Bunu yaprken Şeriati’nin şirk dini içinde tanımladığı dinin güçlülerin lehine yorumlanması anlamına gelecek bir yorumun çıkacağını da biliyordum, ama unuttuğumuz metafiziği yeniden hatırlatmak ve Allah’ı sınırlandıran, onun mutlak iradesini sınırlı iradeye dönüştüren , kötülük sorunundaki gizemi yok sayan ve İlahi Adaleti eşitlik söylemine kurban eden modernist yorumlara yeğlediğimden bunu göze aldım.
Lâkin kendine Anarşist diyen, Kârun figürünün günümüzde Firavunlaştığını da söyleyen biri olarak benden sömürüyp onaylamam da beklenemezdi. ”eh yoksullarda yoksulluklarına dayansınlar canım, onlar bu dünyada yoksullara ama ahirette bunun ödülünü alarak cennete zenginden önce girecektir” diyen ve ortaya koyduğum ayetsel kanıtların da gösterdiği gibi yoksulluğa sabır ve İlahi lütuf boyutlarıyla bakan hikmet yorumunu kendi bencilliklerine gerekçe yapanlara da, “Evet kapitalizm Kârunizmdir” diyen, hikmet yorumu yaparken bile sermaye birikimine izin verilmediğini zenginlerin bencilliklerinin, ahlaksızlıklarının ilahi hiçbir dayanağı olmadığını, İslamın kapitalizme asla cevaz vermediğini söyleyen benim sömürgenlere meşruluk vermem söz konusu olamazdı. O yazı yatay boyutun sığlığı ile dini dinyevileştiren bakışa ontolojiyi, metafiziği, hikmeti hatırlatan ve asla taviz vermeyeceğim mutlak aşkınlığın safında yer alan dikey boyut içeren bir yazıydı.
Lâkin İslam ne İseviliğin Gnostisizminde olduğu gibi İrfani komünalizmi, ne de kapitalizmin mutlak maddiyatçılığını kabul etmeyen, sekülerliğin maddeciliği karşısında ruhani, İseviliğin ruhaniliği karşısında Rabbimizin dünyadan nasibini unutma diyen, nefsin hakkına cevaz veren bir din olduğundan salt bir yatay boyut eksik kalacaktır. İslam ontolojik bir din olduğu kadar pür etik bir dindir de. Ve yoksulluk meselesine etik boyutu ile bakarsanız dayanışma Allah’ın emridir. Hiç kimse bundan kaçamaz. Klasik fıkıhın 7 büyük günah olarak saydıkları arasında namazı özürsüz kılmak varken, zekatı özürsüz vermemek olmaması Emevi Sünnetinin namaz ve zekar birlikteliğini yoksayan bir pagan ayin dinine dönüştüğünün net göstergesi değil midir. Düşünmezlermi Allahın peygamberi bizzat kendinin vahyettiği kitaptaki bütünselliğe aykırı duracak. Böyle bir şey asla düşünülemez dahi. Ama hadisi Kur’an’ın önüne koyan zihin Kuran ve Sünnet diyalektiğini, bu diyalektik bütünselliği bozmakta ve haşa Peygambere adeta ilahlık atfetmektedir. Kur’an’a göre zekatı vermemekle namazı kılmamak arasında bir fark yoktur. Allah için ikisi de Cehenneme odun olmaktır. Ve Allah’a asi olmaktır. Kur’an’da Allahın yap dediği bir şeyi yapmamak Allah’a isyan etmektir. Buradan yola çıkarak zekat vermeyen bir Müslüman ne Müslimdir ne de daha ilerisi olan Mümindir. Allah zekatla ilgili rakamsal bir ölçü koymadığı halde Sultanlara rahiplik yapan din adamları buna rakamsal ölçü koymuşlardır ki bu Allah’ın övdüğü cömertliğe aykırı olduğu gibi cimricedir de. Ha bire övdükleri sahabelerden yaşarken Cennetle müjdelenenlerden olduğunu söyledikleri Hz. Ebubekirin-ki sahabenin zenginlerinden di-malının tümünü infak etmesi ve sonra da Halife iken geçimini sağlamak için işçilik yapması, sonradan ona maaş bağlanması olgusu da gösteriyor ki sahabenin ölçüsü kırkta bir cimriliği değildi. Kuran aslında ölçüyü de ortaya koyar. İnfak ve zekat kişinin geçimini kimseye muhtaç olmadan sürdürmesini sağlayacak olandan fazlası üzerinden veriliyor. Kişi muhtaç konuma düşmemek kaydı ile kalan malının tamamını zekat olarak verebilir hatta vermelidir de. Cömertlik Allah’ın en sevdiği davranıştır, ancak İslam bedevilikte olduğu gibi bunu bir cömertlik yarışına da dökmez ve dolayısyla tedbirsiz bir cömertliği de teşvik etmez. Kişi hayatını rahatça sürdürecek bir geçimliğe sahip olmalıdır. Bunun da ölçütünü peygamber koyar ki ölçüsü ücrettir, kişi evi, bineği, rahat hayat sürdürecek ev ahalisinin geçimini sağlayacak ölçüdür. Sünnet lafının dilinden düşürmeyen belam kılıklı hoca efendiler ne hikmetse ücretle ilgili sünnete hiçdeğinmez ya da bunun sarığın, ayakta bevletmenin filan gibi hayata hiç bir biçimde dokunmayan sünnet içinde arada kaynayan konumuna sokarlar. Yani kişi bugünün üst orta sınıf diye tanımlanan ve geliri minumum beşbin TL’den yüksek kişiler konumunda değilse ona zekat düşmez. Zekat ancak geçim rahatlığından sonra başlar. (Bu arada bu ölçüler İslam da eşitlik olmadığının da ölçütü değil midir, Çünkü bir ücret tayini yapılıyor ise bir çalışan sınıf da olacaktır. Ticaretle ilgili kurallar, köle hukuku vb de İslamın basbayağı sınıflı bir toplum olduğunun kanıtı değil mi).
Hasılı evet anti- kapitalist müslümanlar haklıdır. Asgari ücret bir köleliktir. Ve bunun değişimi de zekata, infâka bağlıdır. Buraya kadar yardımlaşmanın hukuk boyutuna, bunun ilahi temellerine değinmiş oldum
Azizane Etik Ya Da Cömertliğin Estetiği
İmdi bu söylediklerimden sonra Yoksulluk ile ilgili etik nasıl işletilir ya da bununla ilgili nasıl bir etik tasavvur edilir. Burada etik konusunda çağımızın iki büyük ismini Levinas ve Buberi azizce ahlak ekseninde ele alacağım. Bu etik kod ya da etik felsefesi bu yazıyı takip edecek infak felsefesi yazısına da bir altyapı teşkil edecek.
Etik iyi ve kötünün bilgisi olarak tanımlanabilir, Etik; doğruyla yanlışı, haklı ile haksızı,iyiyle kötüyü, adil ile adil olmayanı ayrıt etmek ve doğru,haklı,iyi ve adil olduğuna inandığımız şeyleri yapmaktır.
Azizane etik nedir. En kısa tanımla öteki yönelimlilktir. Yani ötekini kendinden dah yüce kabul etmek, onlar için kendinden bile vazgeçebilmektir. Azizler kendilerini bütünüyle diğerine adamaktır.
Martin Buber ve Emanuel Levinas’ın ötekini önceleyen ilişki modeli ego merkezli insan anlayışına, benciliğe karşı verilen yanıttır. Bu noktada diyalog önem taşır. Öteki benim için kayıtsız koşulsuz sorumluluktur. Modernizmin ben odaklı kişi anlayışına karşılık bu iki yahudi düşünür sen odaklı ilişkiyi, diyalojiyi yani karşılıklığı ki Levinas’ta karşılıklılık bile yoktur. Ben baştan ayağa diğeri kesilmişimdir. Martin Buber sosyalist düşüncelere sahip bir yahudi düşünürdür. Ama yahudi anarşist olarak yahudiliğini de göz ardı etmez. Bu anlamda kendi varoluşçu anarşist etik anlayışının temelinde özneler arası bir ilişki düzlemi hakimdir. Ona göre insan benliğinin en içteki gelişimi, pek çoklarının zannettiği gibi, kendimizle kurduğumuz ilişkiyle olmaz. öteki tarafından mevcut kılınmakla ve onun tarafından mevcut kılındığımızı bilmekle olur.Yani ben bir başkasına muhtacımdır. Kendimi bir varlık olarak tamamlayabilmem için öteki gereklidir.İnsan dünyada tek başına yaşayan bir ben değildir, varolmak, insan olarak varlık kazanabilmek için öteki gereklidir.Martin Buber insanı “söz duyan varlık”, diyaloga açık varlık olarak tanımlıyordu… Daha ileri giderek, diyaloga açıklığın insanın varoluşunu karakterize ettiğini öne sürüyordu. Buber, toplumsal hayatı diyalojik ilişkilerin mümkün kıldığında ısrar ediyordu… Varoluşun kaynağı iç yaşantıda değil, özneler arası ilişkideydi, Diyalog fırsat düştükçe gerçekleşen bir konuşma değil. Ruhani tezahürüdür. Ben ve Sen’in karşılaşması bir inayet, bir lütuftur. Buber’e göre insan varoluşunun özü ilişkidir. Ben ancak, Sen ile kurduğu ilişkiyle sayesinde varolabilir.
Levinas’da da böyle bir ilişki biçiminden söz edilebilir ama ben sen arasındaki bir ilişkiden farklı olarak Levinas’da ilişki asimetrikitir. Öteki bana üstündür, beni borçlandırandır ve ben onun davetine koşulsuz olarak icabet etmek zorundayımdır. Bir anlamda öteki benimle olan diyalogundan, ya da bana ürettiği faydadan dolayı değerli değildir, öteki öteki olarak değerlidir yani onun değeri bir içsel değer niteliği taşır.
Bunun İslam inancındaki karşılığı ise isardır. İsar öteki için varolan peygamberane, azizane bir ilişki biçimidir. Modern atomculktaki gibi birey adı verilen monadlar yoktur. İnsanlar arası ilişki de öncelik diğeri olmasına karşılık bu ilişki bir ebru gibi sızmalara, geçirgenliklere elverişlidir.
Hz. Peygamber, fedakâr, cömert, başkalarını kendine tercih eden, samimi insanlardan oluşan erdemli bir toplum oluşturmayı amaçlamıştır. Onun hedefi,iyi huylarla bezenmiş, kötü huylardan arınmış erdemli bir birey modeli/insan-ı kâmil örneğini oluşturmaktır. Başkasını düşünmeyen ve başkasıyla ilgilenmeyen bir bireycilik anlayışının dinde yeri yoktur. İnsanlar arasındaki ilişkilerin/dostlukların sağlam olması aradaki güven, vefa, samimiyet, hoşgörü ve fedakârlık gibi duyguların var olmasıyla doğru orantılıdır. İşte yoksul karşısındaki temel ilişki önce sen buyur diyen kendinden vazgeçen, onun haklarını üstün tutan bir ilişkidir ki bu hayırseverliğin ötesine geçmektir. Hayırseverlik beklentiye dayanan ve karşılıklığı merkeze alan bir ilişkidir. Oysa Isar hiçbir şey beklemeden veren, elindekini paylaşan kişidir. İsar imani bir tavır içerir, çünkü kişi Allaha teslim olmuş biri olarak rız endişesini geride bıraktığından dahası kendisinin bir kul olarak hiç olduğunu bildiğinden dolaysıyla malın da mülkün de kendisine ait olmadığını bunların sahibi değil emanetçisi olduğunu bildiğinden sadece verir. Yoksulu gözetmenin ötesinde yoksulu kendinden daha önemli görür.
Bugün bu tavır yerine atomcu bir benlik ahlakı ile bakıyoruz zekatı vermeyi bile hesaba kitaba bağlayarak vermemek için bin türlü bahaneye sığınıyoruz. Çünkü Ahret inancı, Allah korkusu gibi değerler yerini daha çok elde edebilmeye bıraktı. Bu halimizle hepimiz birer müşrik olduk. Para bizim putumuz oldu. Bunu aşmak için belki de yeniden iman etmek, Allaha güvenen bir tavır içinde her tür endişe ve kaygıdan azade olmak gerek.
Not: Bu yazı, ilk yazımla paraya kulluk edenlere yol açabileceğim kaygısı taşıyanlar için yazıldı. Onlar olmasa en ufak bir açıklama yazmazdım çünkü modernistlerin ve sol ilahiyatçıların beni taşlamaları beni zerre etkilemez. Ben Soldan gelen biri olarak sol karşısında aşırı doyguınum. Ekolojist tavırlı bir müslim anarşisti olarak dinlerini modenizmin cazibesinde kurban edenlere neyi unuttuklarını hatırlatmaya devam edeceğim. İnadına ontoloji, inadına metafizik.