Yeni Küresel Sol

Yeni Küresel Sol:

Toplumsal Hareketler ve Ulusal Rejimler 

2005 Yılındaki Porto Alegre Dünya Sosyal Forumu’nda bir sokak gösterisi 

Christopher Chase-Dunn, Richard Niemeyer, Preeta Saxena,

Matheu Kaneshiro, James Love and Amanda Spears

 Çeviren: VEYSEL BATMAZ

 [10 Ağustos 2009’da Kalifornia Üniversitesi-Riverside Sosyoloji Bölümü ile Ulusaşırı Toplumsal Hareketler Enstitüsü’nün düzenlediği (IROWS) Eleştirel Sosyoloji Konferansı’a sunulan bu yazı içindeki köşeli parantezler çeviren tarafından eklenmiştir. Bu makaleyi gönderen Prof. Dr. Arif Dirlik’e ve yayın izni veren Prof. Dr. Christopher Chase-Dunn’a teşekkür ederim. Metin içindeki kaynaklara yer vermedik. Bunlara dilen dizinin yayını sonunda http://www.vistilefakademik.blogspot.com/ dan ulaşabilir. VB] 

Çağdaş küresel sivil toplum, politik katılımlarının kendi uluslarının ve bölgelerinin sınırlarını aşan sorunlarla ancak kendi yurtlarının dışına taşarak yerel, ulusal ve küresel etkiler oluşturacağını bilerek hareketlerini yönlendiren bireylerden ve gruplardan oluşmaktadır. Yeni Küresel Sol ise, bu geniş topluluğun bir alt grubu olarak, neo-liberal ve kapitalist küreselleşmenin, şirket kapitalizminin ve sömürücü anti-demokratik küresel yönetişimin eleştirisini yapan bir gruptur (de Sousa Santos 2006). Oysa, daha geniş küresel sivil toplum, şu anda varolan [kapitalist] küreselleşmeye tehdit unsuru olan akımlara [“Yeni Küresel Sol” gruplara] karşı ve küresel kapitalizmi savunanları da içerir. [Bu iki grubu birbirinden ayırt etmekle işe başlamak gereklidir.] Yeni Küresel Sol, yüzyıllardır dünya-sistemi içinde oluşan egemen güçlere karşı, halkçı güçlerden, toplumsal hareketlerden, küresel politik partilerden ve ilerici ulusal rejimlerden oluşan bir geçmişe sahiptir. Halihazırdaki küresel egemen yönetişim kurumları, kendi çıkarsal güçlerini arttırmak, ayrıcalıklarını pekiştirmek için birbiriyle çatışan ve bu arada kendilerini tehdit eden halkçı güçleri, ilerici devletleri; işçi sınıfı haklarını savunan, ortaklaşacılağa açık, kadın ve azınlık haklarını benimsemiş, yerli halkın egemenliğini isteyen, yerel, ulusal ve küresel yönetişim kurumlarını demokratikleştirmeye çabalayan güçleri de bastırmaya çalışan elitlerin çabaları sonucu yapılanmıştır.

Modern dünya-sistemi –ekonomik süreçte hegomonik merkez güçlerin yükselişi ve düşüşü; tarihsel küreselleşme ve bölgeselleşme dalgaları ile– bir dizi dünya devrimleri içinde (yerel, ulusal ve ulusaşırı mücadele ve isyanların bileşimi ve kümesi şeklinde) 16. yy.’ın Protestan Reformasyonu’ndan itibaren evrimleşerek bugüne ulaşmıştır (Arrighi, Hopkins and Wallerstein 1989; Boswell and Chase-Dunn 2000; Chase-Dunn and Niemeyer 2008). Bugünkü dünya devrimi daha öncekilere benzerdir fakat değişiktir de. Bu yazıda, yaptığımız ampirik araştırma Yeni Küresel Sol’un bu tarihsel bağlamda doğasını keşfetmek uğraşısından ibarettir.

Yeni Küresel Sol, küresel kapitalizme karşı bir direniş ve eleştiri biçiminde yükselmektedir. Hem yeni toplumsal hareketleri, hem de 19. yy’dan kalma eski toplumsal hareketleri (işçi sınıfı hareketlerini, anarşizmi, sosyalizmi, komünizmi, feminizmi, çevrecilik etkinliklerini, barış ve insan hakları örgütlerini), hem de 1968 ve 1989’daki dünya devrimlerinde ortaya çıkan (gay hareketi, anti-şirket hareketi, adil ticaret hareketi ve yerli halk hareketlerini), hâtta, çok daha yenilerini, (sağlık ve HIV hareketlerini, alternatif medya, sindirimli yiyecek ve gıda hakkı örgütlerini, küresel adalet ve ters-küreselleşme hareketlerini, anti-küreselleşme eğilimlerini) içermiştir. Küresel Güney ve küresel adalete yapılan vurgu, daha önceki Küresel Sol’un (Komüntern’in, Bandug Konferansı-Bağlantısızlar Hareketi’nin ve anti-sömürgecilik organizasyonlarının) temel konularını hatırlatmaktadır. Yeni Küresel Sol, daha önceki Küresel [Enternasyonalist] Sol’dan devraldığı ve yeniden biçimlendirdiği alanlara sahip olmakla birlikte, niteliksel olarak bileştirdiği güçler açısından farklı içeriğe de sahiptir:

Yeni teknoloji (Internet ve kitlesel elektronik medya, özellikle radyo ve daha az oranla televizyon) Kuzey/Güney çatışmasına çözmenin örgütleyici ve birleştirici bir aracı olarak kullanılmaktadır.

Ayrıca, Eski Küresel Sol’un başarısızlıkları ve ve zaferlerinden ders çıkartarak, başarısızlıkları bir daha yaşamamanın öğrenme süreci de yaşanmaktadır. Anti-sistemci hareketlerin ve popülist ilerici rejimlerin birbiriyle olan ilişkileri hem paylaşımcı, hem de rakabet içindedir. Bu çelişkili durumun daha bir göz önüne getirilmesi, küresel ortaklaşmacı hareketin zenginleşmesini sağlayarak, dünya-sistemini biçimlendirmenin daha etkili yollarını ortaya çıkaracaktır. Bu yazıdaki çabamız bu amaca yöneliktir.

Dünya Sosyal Forumu-DSF ve Yeni Küresel Sol 

Çağdaş küresel toplumsal hareketlerin örgütsel mekanlarını değişik yollarla inceliyoruz. İlk önce Yeni Küresel Sol’a katılımın coğrafyası ile ilgiliyiz. Ayrıca, küresel toplumsal hareketlerin birbiriyle bağlantı [iletişim ve ulaşım] ağları üzerinde çalışıyoruz. Burada kullandığımız veriler, 2005 yılında Porto Alegre’de ve 2007’de Nairobi’de yapılan Dünya Sosyal Forumu’ndaki katılımcılarından, sorgulama, sohbet ve anketlerle elde edilmiştir. Ayrıca bu iki toplantıdaki dokümantasyonlar da incelenmiştir.

Sosyal hareketlerin bağlantı ağları, koalisyonları ve cepheleşmeleriyle ilgili oldukça geniş bir akademik literatür mevcuttur (Bkz: Carroll and Ratner 1996; Krinsky and Reese 2006; Obach 2004; Reese, Petit, and Meyer 2008; Rose 2000; Van Dyke 2003). Bu incelememiz bu literatürdeki teorik temelden güdülenmiştir; ve ayrıca, Antonio Gramsci’nin hegemonya, karşı-hegomonik hareketler ve tarihsel blokların biçimlenmesi kavramlarına dayanmaktadır. (Gill 2000; Carroll and Ratner 1996; and Carroll 2006a, 2006b [Gramsci’nin kavramları konusunda Türkçe’de yerli ve yetkin bir kaynak için Bkz: Erhan Göksel, “Gramsci’ye Önsöz” A. Gramsci, Hapishane Defterleri, Aşina Yay. 2009]).

Nerden Çıktı bu Yeni Küresel Sol? 

Şekil 1: 2005 Porto Alegre Dünya Sosyal Forumu’na katılanların geldikleri ülkeler 

 

Bu kez de, coğrafya ve “uzaklığın tiranlığı” (ulaşım maliyetleri) Nairobi’deki toplantıya katılımın örüntüsünü ve niteliğini etkilemiştir. DSF07’ye özellikle Doğu Afrika ve genel olarak Afrika’dan katılımların çok yoğun olması bunun bir göstergesidir. ABD ve Avrupa DSF07’de yine güçlü katılımlarını sürdürmişler, Güney Asya ve Çin için katılımın yükselmesi söz konusu olmamıştır. Fakat bu sefer, hem Çin, hem de Demokratik Vietnam Cumhuriyeti, Nairobi’ye delege göndermiş ve Nasarani Futbol Stadyumunda organize edilen fuarlara stand satın alarak katılmışlardır.

Merkez/çevre hiyerarşisi ve ulusaşırı hareketler

Dünya-sistemi içinde ülkelerin yer alış konumlarını tanımlayan Jeffrey Kentor’un (2000, 2005) niceliksel ölçümü en iyi işlemsel araç olarak elimizdedir, çünkü, Kişi Başına Düşen Gayri Safî Milli Hasıla, askeri kapasite ve ekonomik egemenlik/bağımlılık gibi üçlü bir ölçeğe sahiptir. Bu çalışmada biz, adet olduğu gibi, Kentor’un bu üçlü bileşimli süreli göstergelerini ayrıca merkez, yarı-çevre ve çevre olarak üçlü hale getirdik. Merkez kategorisi, neredeyse Dünya Bankası’nın “yüksek gelir” klasifikasyonuna eşittir ve bir çoklarımız bu konumu Küresel Kuzey olarak adlandırırız. Küresel Güney’i ikiye ayırdık: yarı-çevre ve çevre. Yarı-çevre, büyük alanlı ülkeler (Endenozya, Meksika, Brezilya, Hindistan ve Çin) ile daha küçük fakat kişi başına düşen GSMH’leri orta düzeyde olanları (Tayvan, Güney Kore, Güney Afrika ve İsrail, vb.) kapsıyor. Brezilya yarı-çevre ülke, fakat Kenya veAfrika’daki bir çok ülke çevrede yer alıyor. İlginçtir, Dünya Sosyal Forumu’na-DSF katılanların politik tutumlarında, çevre veya yarı-çevre ülkelerinden geliyor olmalarına göre bariz faklılıkların olduğunu saptayan araştırmalar (Reese, et al., 2007) var.

Şekil 3., bu üçlü dünya-sistemi yapısına göre ülkeleri konumlandırıyor. Burada ilk dikkati çeken ve aşikâr olan Kuzey Amerika ve Avrupa’nın tümüyle merkez olmasıdır. Latin Amerika yarı-çevre, Afrika ise çevre’dir. Asya ise merkez (Japonya) çevre ve yarı-çevre olarak karışık bir yapıya sahiptir. [Türkiye ve Yunanistan’ın çok küçük bir kısmının “merkez” olarak gösterilmesi, bu haritanın bizim için en önemli dikkat noktasıdır.]

Chase-Dunn ve Hall (1997) tarafından geliştirilmiş karşılaştırmalı dünya-sistemi açılımı yarı-çevre ülkelerinin verimli yenilikçi kaynaklara sahip olduğunu ve dünya-sisteminin ölçeğini ve mantığını değiştirici sosyal organizasyonları yapmış olduklarını göstermektedir. Bu hipotez, hem sosyal hareketlerin oluşması, hem de ulusal rejimlerin ortaya çıkması açısından, yarı-çevredeki olay ve gelişmelere özel bir dikkat sarfedilmesini gerekli kılmaktadır. Dünya Sosyal Forumu süreci küresel olmakla birlikte, bu küreselleşmesi ve dünya sahnesinde yerini alması, Brezilya ve Hindistan gibi yarı-çevre ülkelerde gerçekleşmiştir. Latin Amerika’daki Venuzuela Başkanı Hugo Chavez liderliğindeki ulusal rejimlere yol açan Pembe Dalga (Pink Tide), bu hipoteze uyarlı olarak, ağırlıkla diğer yarı-çevre Latin Amerika ülkelerinde veya onların desteği ile gerçekleşmiştir.

Dünya Sosyal Forumu’nu malî olarak destekleyen ülkelerin coğrafî konumları da, Forum’a katılımı belirlemektedir. Brezilya’da, DSF Birezilya İşçi Partisi tarafından desteklenmektedir, ki lideri Lula, Brezilya Başkanıdır. Nairobi’deki DSF, Kenya tarafından daha çok bir turizm şeklinde desteklenmiştir. Buradaki toplantını ana sponsorlarından biri cep telefonu opertör şirketi olan Novatel’dir. Oysa, Kenya’daki rejim, DSF’nun radikal politikaları ile kendini özdeşleştirmemektedir.

 Tablo 1. Dünya-sistemi bölgelemesine göre Dünya Sosyal Forumu’na katılanların dağılımı