Cemal Süreya’nın, 1961 Mayısındaki yazısının başlığı şu: “Şiir, anayasaya aykırıdır”. Çünkü Şair’e göre şiir, “alışkanlıklara karşı bir yaylım ateştir.” Sanat, tabiatla elele verip ahlakı kovar, kurulu düzene başkaldırır, otoriteyi itibarsızlaştırıp işlemez hale getirir.
Süreya bir başka yazısında ise, “Şiir, rahatsız etmeli” der. Sanattan rahatsız olan iktidar, önce onu kendi dümen suyuna çekmenin yollarını arar; bunu yapamayınca onu siyasal alandan kovmak ister. Bu niteliğiyle sanat, hem iktidarla, hem hukukla, hem ahlakla mütemadi bir çatışma halindedir.
Süreya’nın yazısını, 60 yıl sonra Sezen Aksu pratiğiyle okuyunca, teşhisinin yerindeliği apaçık çıkıyor ortaya… Aksu, şarkıya dönüşen şiirinde Âdem ile Havva’yı, kutsal kitabın değil, tabiatın içinde resmediyor. İktidar bunu “kutsala karşı bir başkaldırı, alışkanlıklara karşı bir yaylım ateş, iktidarına bir meydan okuma” sayıyor. Bir yönüyle iktidarın, tek mısradan paniğe kapılan zayıflığının işareti bu; öbür yönüyle, tek mısraa bile tahammülsüzlüğünün göstergesi…
Bu tek mısra, camiden bakanlığa, Diyanet’ten RTÜK’e kadar bütün devleti ayağa kaldırmaya yetti. iktidar, bir dönem yanına aldığını düşündüğü sanatçıyı karşı safta görünce panikledi; camiyi arkasına alıp onu siyasal alandan kovmaya, dilini koparmaya meyletti.
Buraya kadar yeni bir şey yok. Tabiattan, haktan, hürriyetten yana sanat, asırlardır bu baskıyla mücadele ediyor zaten… Asıl farkı yaratan, sanatçının, dört koldan üzerine yürüyen tankları, iki kıta şiirle durdurma gücü oldu. “Sen beni üzemezsin” mısraı, Erdoğan’ı tahtından indirdi; Cemal Süreya’nın tabiriyle “itibarsızlaştırdı” onu, kibrini söndürdü. “Beni öldüremezsin” çıkışıyla da iktidarın dilini kopardı Sezen…
Sonra cesaretin nasıl Covid’den hızlı yayıldığına tanık olduk. 24 saat geçmeden, Sezen’in şiirden manifestosu, kuşdili dahil 35 dile çevrilmiş, dünyaya yayılmıştı.
İktidar-sanat ilişkisi literatürüne girecek bir sahneye tanıklık ettik. Bir kez daha gördük ki, “Şiir anayasaya aykırıdır” ve Sezen gibi sanatçılar, iktidarın sağlığına zararlıdır.