Deniz İpek
Türkiye’de resmi verilere göre 2021-2024 yıllarında yıllık ortalama orman yangını sayısı 2 bin 500’ün üzerine çıktı. Orman yangınları hem ekosistemi hem de insan sağlığını ciddi oranda tehdit ediyor. Ormanları yağmalayan maden ve enerji tekellerine milyarlarca lira teşvik veren, istedikleri yasaları çıkaran iktidar, ormanları bir doğal varlık olarak değil de paraya ve belli çevreler için imtiyaza dönüştürebileceği bir arazi olarak görüyor ve bu anlayışla yönetiyor, canları pahasına orman yangınlarını söndürmeye çalışan işçilere sefaleti reva görüyor.
Eksik personelle, 24 saat kesintisiz yangından yangına koşan işçilere günlük 53 lira yangın tazminatı veriliyor. Orman yangınlarıyla mücadele eden işçiler aynı zamanda canı pahasına çalışırken karşılaştıkları sorunlardan işçi sağlığı ve güvenliği sorunlarına da yakından bir bakalım. Orman yangınlarıyla mücadelede organizasyon ve planlama çok önemli ve yangın söndürme planı yangına müdahaleden önce mutlaka yapılmalı. İlk müdahale sırasında yangını ve şartlarını tetkik ederken; tehlike anında işçilerin kaçabileceği yerlerin, müdahalenin can güvenliği içinde yapılabilecek noktasının tespit edilmesi gerekir.
Yangın safhalarındaki tehlikeler
Başlangıç safhasında: Alev dili (Flame – Over)
Sıcak gazlar oksijen ve sıcaklık oranını bulduklarında kısa süreli olarak alev dili şeklinde yanarlar. Bu evrede ilk dakikalarda eldeki yangın söndürme malzemeleriyle müdahale yapılırsa büyük ihtimalle yangın söndürülebilir.
Denge safhasında: Ani tam tutuşma (Flash – Over)
Yangının büyüme aşamasından tam gelişmiş yangın aşamasına geçişini tanımlar. Ormandaki yüzeyin ısınınca çıkardığı yanıcı gazların tutuşma derecesine kadar ısınması ve birden parlaması, öteki yüzeyleri de ısıtarak onların da yanmasına sebep olur. Bu durumda yakındaki herhangi bir canlının hayatta kalma ihtimali düşüktür.
Sıcak tütme safhasında: Yangın patlaması (Backdraft)
Yangının korlaşma evresinde yangının devam etmesi için yeterli oksijen olmadığından tam yanma olmaz. Bu safhada karbonmonoksit (CO) çıkışı çok fazladır, yarım yanma, sıcak tütme devam eder. Orman içerisindeki evler depolar gibi kapalı alanlarda kapı ya da pencere açıldığında oksijenin içeri girmesiyle patlama söz konusu olur.
Yangına müdahale ortamından kaynaklanan riskler
İşçilerin üzerine ağaç devrilmesi, dal çarpması, kozalak ve dal düşmesi sonucu yaralanmalar olabilir. Söndürme çalışmalarında; arazi yapısından dolayı işçilerin kayarak dengesini kaybetmesi, taş, kaya veya başka materyal yuvarlanması da kazaya neden olan etkenler arasında. Gece çalışmalarında çalışma zorluğundan kaynaklanan düşme, dal çarpması, materyal düşmesi, işçilerin birbirlerinden çok uzakta çalışmaları sonucunda da tehlikeli durumlar söz konusu olabilir. İşçilerin birbirleriyle iletişim kurabilmesi için telsiz vb. temin edilmeli ve yalnız başına çalışmaya müsaade edilmemeli. Çok yüksek alev karşısında çalışmaya bağlı olarak ısı çarpması ve vücutta aşırı terlemeden dolayı ise sıvı kaybına bağlı rahatsızlıklar olur. Vardiyalı çalışma ve bol sıvı tüketimi sağlanmalı. Kozalakların içinde bulunan reçine, yangın sırasında eriyerek buhara dönüşür ve oluşan basınçla patlayarak uzun mesafelere fırlar. Kozalağın içindekiler patlamanın etkisiyle etrafa yayılır, bu durum da yangının daha geniş alanlara yayılmasına neden olur. Kozalak patlamasına karşı işçilerin yangını sürekli takip ederek yangın büyümeden kozalağın düştüğü yere en kısa sürede müdahale etmesi gerekiyor.
Kas iskelet sistemi rahatsızlıkları
Uzun süre ayakta çalışma, hortumların ve diğer yangın söndürme aletlerinin taşınması, ağır yük kaldırılması, indirilmesi, taşınması sırasında bel, omuz ve sırt incinmeleri meydana gelebilir. Mola sürelerinin artırılması, vardiyalı çalışma planlamaları, yük taşımanın birden fazla kişiyle yapılması, çalışanlara ergonomi eğitimleri verilmesi gibi önlemler alınmalı. İşçilerin iş yükünün ağırlığı, çalışma koşullarının zorluğu nedeniyle tükenmişlik sendromu yaşamalarını engellemeye ve travmatize olmalarını önlemeye yönelik olarak, psikolojik ilk yardım, psikososyal destek, gerektiğinde psikoterapi gibi destekleyici uygulamaların planlanması da psikososyal risklerle mücadelede önemlidir.
Gaz ve dumanlara bağlı tehlikeler
Orman yangınları esnasında CO, CO2 gibi gazlara ve dumana maruziyet söz konusudur. Orman yangınlarında çıkan dumana maruziyet; göz ve solunum yolu tahrişinden akciğer fonksiyonlarında azalma, bronşit, astım alevlenmesi, kalp yetmezliği ve erken ölüme varana kadar birçok sağlık sorununa neden olabilir.
Karbonmonoksit (CO)
Karbonmonoksit eksik yanma sonucu ortaya çıkan, öldürme potansiyeli olan ve renksiz, kokusuz, tatsız olması nedeniyle fark edilmesi zor toksik bir gazdır.
Karbonmonoksit Zehirlenmesi Belirtileri:
- Aşırı yorgunluk, huzursuzluk
- Grip belirtileri
- Bulantı
- Kusma, baş dönmesi, karıncalanma
- Cilt ve tırnaklarda kısa süreli kiraz kırmızısı renk değişimi
- Göğüs ağrısı, çarpıntı hissi, tansiyon düşüklüğü
- Solunum durması, kalp durması, koma
Karbondioksit (CO2 )
Karbondioksit, sera gazı etkisi olan basit boğucu bir gazdır. CO2 miktarının artması oksijeni (O2 ) azaltacağından solunum sayısı ve sıklığı artar.
- Boğucu etki CO2 fazlalığından çok, O2 azlığından görülür. Maruz kalan kişinin derhal ortamdan uzaklaştırılıp oksijeni yeterli bir yere götürülmesi gerekir.
- Orman yangınıyla mücadele sırasında yoğun dumana maruz kalındığında dumandan boğulmamak için yardım gelene kadar eğilerek ve sürünerek hareket edilmeli, ağız ve burun ıslak bez ya da mendille kapatılarak nefes alınmalıdır.
- Orman yangınları esnasında çıkan dumana maruziyetin azaltılması için idari tedbirler kapsamında vardiyalı çalışma yöntemleri planlanmalı ve uygun mobil oksijen desteği sağlanmalı, taşınabilir su torbası veya mataralar, uygun alev geciktirici kıyafet, maske, gözlük, bot, baret, eldiven, solunum koruyucular vb. standardına uygun kişisel koruyucu donanımlar (KKD) verilmeli.
