“Doğal, sağlıklı, birçok hastalığa iyi gelen tuz” reklamları eşliğinde pazarlanan Himalaya kaya tuzları gerçekten denildiği gibi mi? Tıbbi Jeoloji Mühendisi Dr. Eşref Atabey’e sorduk.
Özer AKDEMİR
İzmir
Himalaya tuzunu özellikle son yıllarda büyük marketlerden köy bakkallarına kadar gıda alışverişlerinin yapıldığı her yerde bulmak mümkün. “Doğal, sağlıklı, birçok hastalığa iyi gelen tuz” reklamları eşliğinde pazarlanan Himalaya kaya tuzları gerçekten denildiği gibi mi? Sofraların olmazsa olmazı, fazlasının hatta bazen azının bile zararlı olduğu ileri sürülen tuz konusu sağlık açısından son derece önemli iken Himalaya kaya tuzları konusunda gerçek ne? Himalaya kaya tuzu konusunu Türkiye’de tıbbi jeoloji denince ilk akla gelen isimlerden birisi olan Dr. Eşref Atabey’e sorduk.
Himalaya tuzu “doğadaki en saf tuz” olarak nitelendiriliyor. Bu doğru mu?
Himalaya kaya tuzu hakkında “Doğadaki en saf tuz olarak bilinir; 200 milyon yılda oluşmuştur, dolayısıyla daha sağlıklıdır; içerisinde 84 tane mineral olduğu kanıtlanmıştır, damarlarda sertleşme yapmaz, kalp, damar, tansiyon ve böbrek hastaları rahatlıkla kullanabilirler; sağlıklı ya da hasta olan herkes bu tuzu kullanmalı, diğer tuzu hayatından çıkarmalıdır; inhalasyon olarak; astım; bronşit, sinüzit, nezle ve grip gibi rahatsızlıklarda kullanılır” ve başka birçok derde deva geleceği konusunda birçok yayında ifadeler yer almakta. Bunlar, bilimsel temeli eksik ve hatalı olan, ticari kâr amacına yönelik söylemler olduğu düşüncesindeyim. İçerisinde 84 element bulunduğu iddia edilen bir madde saf olamaz. Saf; arı, şeffaf, renksiz anlamına gelir. 84 element var ise, bunlardan demir minerallerinden limonitte olmalı, limonit kırmızı renk verir. Himalaya kaya tuzu kırmızı, pembe renklidir. Bir nesne birçok madde içeriyorsa o saf olamaz.
Gerçektende 84 tane mineral var mı bu tuzun içerisinde?
Şimdiye kadar keşfedilmiş 118 element bulunmaktadır. Bunlardan 26’sı yapay, 92’si doğada bulunur. Doğada bulunan 92 elementin 84 adedinin saf ve kristal dedikleri Himalaya kaya tuzunda eser halde bile olsa bulunması olanaklı mıdır, soru işareti. Eser halde bulunsa bile bunların insan sağlığına olumlu etkileri miktar olarak olanaklı mıdır? Hiçbir yayında Himalaya kaya tuzu içindeki element bileşimi verilmemektedir. Hangi elementlerin bulunduğu belirtilmelidir. Himalaya kaya tuzu ise saf değildir. İçerisinde hematit, limonit bulunur. Zehirli elementlerden kadmiyum, kurşun, cıva ve arsenik olup olmadığı bilinmemektedir. Bunların varlığından şüphe duyulmaktadır. Çünkü Himalaya kaya tuzunun analiz sonuçlarını ve bileşimini bilmiyoruz.
Kaya tuzu ile deniz tuzu arasındaki fark nedir?
Yer altında az veya fazla derinlerden milyonlarca yıl önce mevcut tuzlu göl ortamları kayalarının jeolojik süreçleriyle oluşan, katı halde elde edilen tuzlar, kaya tuzu olarak tanımlanır. Kaya tuzları deniz tuzlarının aksine bileşimlerine giren maddelerin oranları bakımından büyük değişiklikler gösterirler. Özellikle saflık oranları her maden için ayrı olabileceği gibi aynı madenden alınan çeşitli numuneler de çok büyük farklılık gösterebilir.
Kaya tuzundaki farklı renkler nasıl oluşuyor? Ülkemizde nerelerde kaya tuzu elde ediliyor?
Kaya tuzlarındaki yabancı maddeler ve kil, tuza değişik renkler vermektedir. Genellikle gri, siyaha yakın kil renginde olan kaya tuzları, nadiren beyaz, şeffaf beyaz ve pembe olarak bulunur (Himalaya kaya tuzu gibi). Tuz kristallerindeki boşluklar da bazen tuza mavi renk verebilir. Ülkemizde Gülşehir ilçesi Tuzköy beldesinde işletilen kaya tuzu dışında Çankırı merkez, Tuzluca ilçesi (Kars), Kağızman ilçesi (Iğdır), Tepesidelik köyü (Kırşehir), Sekili (Yozgat), Oltu ilçesi Çiçekli kaya tuzu ocakları örnek olarak verilebilir.
200 MİLYON YILDA OLUŞTUĞU İÇİN SAĞLIKLI MI?
Ülkemizdeki kaya tuzlarının bileşiminde neler olduğunu biliyor muyuz peki?
Türkiye’de Çankırı kaya tuzunda 8 element ve 4 element bileşiği saptanmıştır. Ve kristal halde beyaz olup, yüzde 95 NaCl içerir. Diğer elementler eser halde bulunur. Saf ya da safa yakındır. Kırşehir Tepesidelik kaya tuzu da safa yakın ve beyazdır.
Himalaya kaya tuzunun 200 milyon yılda oluştuğu bu nedenle de sağlıklı olduğu ileri sürülüyor. Bu konuda ne dersiniz?
Tuzun 200 milyon yılda oluşması, onun daha sağlıklı olduğu anlamına gelmez. Nevşehir Tuzköy’deki kaya tuzu yaklaşık 33 milyon yıl, Kırşehir Tepesidelik kaya tuzu yatakları da yaklaşık 23 milyon yıl yaşlıdır. Yer altında, yüksek basınç ve sıcaklık altında kalan tuz erir ve yeniden kristallenir. Bu Himalaya kaya tuzunda da, Türkiye’deki kaya tuzunda da benzer jeolojik olaylar gelişmiştir.
HİMALAYA KAYA TUZUNUN HASTALIKLARA İYİ GELDİĞİ DOĞRU MU?
“Sağlıklı ya da hasta olan herkes Himalaya tuzunu kullanmalı, diğer tuzu hayatından çıkarmalıdır” söylemlerini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bu ifade tamamen algıya yöneliktir. Tuzun kimyasal bileşimi sodyum ve klor iyonlarından ibaret olduğuna göre, Himalaya kaya tuzu da NaCl, Türkiye’deki kaya tuzu da NaCl’den ibarettir. Kaldı ki Himalaya kaya tuzu içinde yabancı madde miktarının (element) daha fazla olduğu belirtilmektedir. Himalaya kaya tuzunu kullanın diğer tuzları kullanmayın demek, bilimsellikten uzak, tamamen ticari kâr amacına yönelik söylemler olarak düşünülmelidir.
HİMALAYA KAYA TUZU MU ÇANKIRI KAYA TUZU MU?
Sonuç olarak siz hangi tuzu öneriyorsunuz? Himalaya kaya tuzu mu Çankırı kaya tuzu mu?
‘Himalaya kaya tuzu daha sağlıklıdır’ şeklindeki algı; piyasada Himalaya kaya tuzunun Türkiye’de üretilen sofralık kaya tuzuna göre 2-3 kat pahalı satılmasına yol açmaktadır. Kişiler de ‘Himalaya kaya tuzu daha sağlıklıdır’ bilgilerine güvenerek o tuzu tercih etmektedirler. Tuzu kaliteli, önemli kılan NaCl oranının yüzde 90’ın üzerinde ve beyaz olmasıdır. İçerisinde birçok madde var ise, o tuz kaliteli olmaktan çıkar. Oysa, Türkiye’de üretilen sofralık kaya tuzu beyaz, kristal halde, safa yakın ve kalitelidir. Himalaya kaya tuzu pembe rengiyle göze hoş görüntüsü dışında ülkemizdeki kaya tuzuna göre kalitesiz ve sağlıksızdır.
