Tarımsal girdilerdeki devasa artışların yanında cüce kalan desteklerin bütçe giderindeki payı düştü. Küresel gıda fiyatlarında aşağı yönlü hareket sürerken Türkiye’de ise yüksek gıda enflasyonu gündemdeki yerini koruyor.
Havva GÜMÜŞKAYA
Küresel gıda fiyatları art arda dokuz aydır düşüyor. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) son verilerine göre dünya gıda fiyatları endeksi Aralık 2022’de bir önceki aya göre yüzde 1,9 düştü.
Buna karşın Türkiye’de yüksek gıda fiyatları ve üretici fiyatlarındaki gündemdeki yerini koruyor. Enflasyon matematik hesabıyla düşerken uygulanan ekonomi politikaları sonucu artan dövizle birlikte fiyatları yükselen ancak döviz gerilediğinde fiyatları düşmeyen gübre, mazot, ilaç, tohum, yem gibi girdilerle çiftçilerin maliyetleri fahiş şekilde yükseldi.
Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) tarafından yapılan araştırmaya göre, 2022’de girdilerde yüzde 100 ile yüzde 400 oranları arasında artışlar yaşandı. Tarımsal girdilerdeki devasa artışların yanında cüce kalan destekler ise anlamını yitirdi.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine göre 2022 yılında bütçeden tarımsal desteklere 39,8 milyar TL ayrıldı. Bu tutar toplamda 2 trilyon 941 milyar liralık merkezi bütçe giderlerinin sadece yüzde 1,34’üne karşılık geliyor.
Tarım desteklerinde 2021 yılına göre yüzde 64,32’lik artış yaşanmış gibi gözükse de toplam bütçe giderleri içerisindeki payı azalmış durumda. 2021 yılında 1 trilyon 603 milyar liralık bütçe giderinin yüzde 1,5’ine denk gelen 24 milyar 214 milyon liralık tarımsal destek ödemesi yapılmıştı. 2021’de bütçe giderlerinin yüzde 1,50’si tarım için harcanırken 2022’de bu oran yüzde 1,34’e geriledi.
Başka bir ifadeyle 2022’de kur korumalı mevduat sahiplerine ödenen 92,5 milyar liranın sadece 10’da 4’ü kadarı tarımsal destek ödemelerine aktarıldı.
Çiftçiler ürünlerini pahalıya üretip neredeyse maliyet fiyatına satmak zorunda kaldı, tüketiciler ise artık ucuz ve kaliteli gıdaya erişemez oldu.
YASAYA UYULMUYOR
Öte yandan Türkiye’de tarımsal desteklerin düzenlenmesi için 2006 yılında çıkarılan Tarım Kanunu’nun 21. Maddesi’ne göre “Bütçeden ayrılacak kaynak, gayrisafi milli hasılanın yüzde birinden az olamaz”. Ancak AKP iktidarı bunu hiçbir zaman uygulanmadı.
2007-2023 yılları arasında çiftçilerin Tarım Kanunu’na göre alması gereken destek 715 milyar lira iken, ödenen 260 milyar lira olacak. Tarım Kanunu’nun 21. Maddesi’ne göre çiftçilere son 16 yılda ödenmesi gereken ama ödenmeyen destek miktarı 455 milyar liraya ulaşmış olacak.
Yasanın çıkışından sonraki yıl 2007’de tarıma ödenen destek dolar bazında 4 milyar dolar ve gayrisafi milli hasılanın yüzde 0,60’ı kadar oldu. 2023 yılında destek miktarı 54 milyar lira olarak öngörüldü. Bu durumda tarımsal desteklerin Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı 2022 yılında yüzde 0,30 iken 2023 yılında yüzde 0,29 olacak. Tarımsal girdilerdeki üç katlık artışlar yanında bu destek anlamını yitirdi.
