- Kadın
Muhammedî barış devrimcisi bir erkek, anne olan eşini çocuğunu emzirme konusunda zorlayamaz.[1] Anne, herhangi bir gerekçeyle veya gerekçesiz olarak çocuğunu emzirmekle sorumlu tutulamaz. Annenin istemesi ve babanın imkânlarının olması halinde çocuğa bir sütanne tutulması gerekmektedir. Talak suresinde ezilen kadın cinsine târihsel olarak yüksek bir imkânın verildiğini görüyoruz. Doğurduğun çocuğunu bile beslemek zorunda değilsin, mesajı veren Kur’ân, ezilen kadını insanlık burcuna doğru yol aldırırken çocuğunun dahi kölesi değilsin, demektedir. Kadın, doğal bir refleksle ve içinden gelen şefkatle çocuğunu emzirse de Kur’ân tarafından hukûken zorunlu tutulmuyor. O nedenle bir baba, karısından çocuğu emzirmesini istyemez. Bu serbestliğin arkasında kadına “Bebeğin için bile olsa kararını özgür tercihinle belirleme hakkın var.” mesajı verilmektedir. Böylece kadın gelenek, görenek, töre ve örf gibi zorlayıcı ve bağlayıcı âdetlerin prangasından kurtarılmaya çalışılıyor. Bu özgürlük kırıntısı bile devrinde büyük bir adımdır. Ancak, Câhiliye Devri’nde “Anneler çocuklarını sütanneye zaten veriyorlardı, bunun neresi özel bir özgürlük alanıdır?” diyebilirsiniz. O devirde bebeğini sütanneye verenler başta göğsümüz bozulmasın diyen şehrin aristokrat sınıfının kadınlarıydı. Ayrıca sütü olmayan veya sütü yetersiz olan kadınlar bebeklerini sütannelere verirlerdi. Fakat her ne olursa olsun bir kadının bebeğini emzirmesi kadınların üstüne bir görev ve sorumluluk olarak yüklenirdi. İşte bu ortamda “Emzirmekte özgürsünüz.” mesajı verilerek en doğal ve en içten gelen bir duyguda bile kadın özgür seçimle baş başa bırakılarak kadın özgürlüğüne dair önemli bir adım atılıyordu. Burada emzirmek özel konu olsa da kadının seçim hakkı ve özgürlüğü asıl meseledir. Fakat gelenekçi tâife sütanneliğe hapsolup başka alanlarda hayatı kadına zehir etmişler; câriye, halayık, odalık ve kölelik yanında erkeğin izinde ve peşinde giden bir kadın tipini dindârlığın alâmetlerinden saymışlardır.
- Sermâye ve Ticâret
Muhammedî bir barış devrimcisi, ticârî ilişkilerinde tekelci zenginleşmeye odaklanamaz, topluma hizmeti dikkate alır ve toplum adına fedâkârlığı benimser.[2] O nedenle ticâret ilişkilerinin ontolojisi birikim sağlamak değildir. Ticâretin amacı kendi gereksinimlerini karşılayacak imkâna ulaşma, herkesin ihtiyaç duyduğu şeye ulaşmasına aracılık etme ve isteyen değil veren el olmadır. Muhammedî barış devrimcisi olan bir iş insanı için ticâret, bireysel zenginleşmenin değil toplumsal paylaşımın aracıdır. Bir paylaşımcı, ihtiyacından artanları ihtiyaç sahiplerine verdikçe sevinir ve huzurla dolar. Böyle bir kimse birilerinin toplumda dengesizlik yaratacak biçimde mülk edinme ve servet biriktirmesinden rahatsız olur, muhtaçlarla emek ve aşını paylaşmayan kişi ve sistemlerle mücâdele eder. En nihâyetinde ticâret ve kazancın amacı herkesi çalışır ve kazanır bir hale getirerek sınıflar yaratan düzeni ya yok etmek ya da konjonktürün zorunlu gereği olarak sınıflar arası farkı en aza indirmektir. Muhammedî barış devrimcisi için ticâret ilkeleri “Para için para değil, toplum için para; insanlığın mutluluğu için paylaşım, halka karşı sorumluluk bilinci taşıma, ticârî sermâye ve geçimliğin dışındaki fazlalıkları sosyal denge ve toplumsal adâlet için dağıtma”dır.[3]
- Muhammedî Barış Devrimcisi ve Servet İlişkisi
Kur’ân, Muhammedî barış devrimcisini tanımlarken “Yüzünüzü Doğu[4] veya Batı’ya[5] döndürmeniz sizi iyilik sahibi yapmaz. Tanrı ve yaşamın aşama aşama süreceğine,[6] Tanrı’nın evren, doğa ve insana yaratılış amacına uygun yetenekler verdiğine,[7] insan, doğa ve evrenin Tanrı’nın kaleminden çıkmış yazılar olduğuna,[8] Tanrı’nın haberci ve uyarıcılar gönderdiğine şüphesiz biçimde güven duyma,[9] servetleri ulaşabildiğimiz yakınımızdan başlayarak yanımızda bulunanlara, annesiz ve babasıza, toplumda aşağılanan itilmiş ve kakılmışlara, ihtiyaç sahiplerine, yolda ve darda kalanlara, düşürülmüşlere, düşkün hayat yaşayanlara, bedensel ve finansal kölelikten kurtulmak isteyenlere karşılıksız vermeniz,[10] içten ve yürekten gelerek haksızlıklara başkaldırmanız,[11] malınızdan ihtiyaç sahiplerine vererek malınızı çoğaltmanız,[12] sözünüzün gereğini uygulayan kişi olmanız, zor günlerde dayanıklı kalmanız, sıkıntılara göğüs germeniz iyiliktir, erliği yükselten değerdir, erliğin demlenmesidir (erdem). Yukarıdaki saydıklarımıza sadık kalanlar, sözün yasasına uyanlardır,[13] toplum bilinciyle donananlardır.”[14] âyeti muhteşem bir vahiy paradigması oluşturur, bir yandan Tanrısal olarak nitelenen vicdân, akıl ve sağduyu mesajlarını özetler öte taraftan Müslim ve mü’min olmanın ne olduğunu açıklığa kavuşturur.
“Vicdân ve sağduyu ile biçimlenmiş akla ve bunların içinizdeki sesinden haberler veren sevgi, acıma ve eşitlik sözcülerine kuşkulanmadan güven duyun; toplumun bir emaneti olarak kullandığınız kamu olanakları ve mallarını halk için hiçbir karşılık beklemeden insanlara dağıtın. Hem vicdân ve sağduyu ile biçimlenmiş akla güven duyan hem de elindeki ihtiyaç fazlası malı biriktirmeyip ihtiyaç sahiplerine dağıtanlar için büyük karşılıklar vardır…Gökler ve yeryüzü sadece Tanrı’ya kalacağı belliyken toplum için neden karşılıksız vermezsiniz?! Savaş ve darlık zamanlarında karşılıksız veren ve savaşanlar ile bolluk ve barış zamanlarında karşılıksız verenler asla eşit olmaz. Ancak yine de veren herkese vicdân ve sağduyu ile biçimlenmiş aklın güzel vaadleri vardır. Her ne yaparsanız yapın toplumun, vicdânın ve akıl sahiplerinin gündeminden çıkamazsınız.”[15] âyeti yine karşılık beklemeden vermeyi -borç vermeyi değil- erdem davranışları içine katıyor. Veren eli alan elden bu kadar farklı görüp yücelten başka bir kodeksle[16] emin olun hiç karşılaşmadım.
“Yeryüzündeki yaşamı anlam ve amacından çıkarırsanız yaşam eğlence ve oyun olmaktan öteye gitmez. Ancak vicdânlı ve sağduyulu akla güvenip topluma karşı sorumluluğunuzu yerine getirirseniz bunun karşılığını eksiksiz alırsınız. Vicdân ve sağduyu ile biçimlenmiş akıl, malınızın tümünü vermenizi istemiyor. Her şeyinizi fedâ ederek hicret, infâk ve cihât edin[17] de demiyor. Böyle bir şey deseydi hemen cimrilik yaparak zayıf bir noktanızı ortaya çıkarırdınız. Toplum için karşılıksız vermeye çağrılarak aslında ödüllendiriliyorsunuz. Buna rağmen cimrilikten vazgeçemeyenleriniz var. Cimriler unutmasınlar ki Tanrı’ya, vicdân ve sağduyu ile biçimlenmiş akıl sahiplerine karşı cimrilik yapamayacaklarına göre ödüllerden mahrum kalarak kendilerine cimrilik yapmış olurlar. Hâlbuki zengin olan toplumdur, toplumun kurumlarıdır, vicdân ve sağduyu ile biçimlenmiş akıl sahipleridir; siz gerçekte yoksulsunuz, her neye sahipseniz onlar sâyesinde sahipsiniz. Tüm bu gerçeklere rağmen ‘Ben anlamam, ben kazandım, kazancımı kimseyle paylaşmam, vermem arkadaş!’ derseniz, vicdân sahipleri, sağduyulu kimseler ile aklını özgürlük, barış ve eşitlik için kullananlar yerinize sizin gibi davranmayan başka kimseler getirir.”[18] âyeti asli ihtiyaçlardan sonrasını vermeye çağrıdır. Karşılıksız vermek (infak) Kur’ân’ın pek çok yerinde karşımıza çıkan temel bir kavramdır. Bu âyet, bencilce biriktirmeye, toplum kaygısı gütmemeye, yedikçe yemeye, kendisi sefâ sürerken başkasının cefâ sürmesine râzı olmaya şiddetle karşı çıkıyor.
Kur’ân, Müslüman denilen Muhammedi barışçıyı namaz, oruç, hac ve kurban ritüellerini yapan; başını örtüp tespih çeken, kırkta bir zekât verip sağcı politikalara yanaşmalık eden bir tip olarak çizmez. Kur’ân’ın Muhammedî devrimcisi elindeki servet, bilgi ve imkân fazlalığını sürekli dağıtan; paylaşmaktan keyif alan, verdikleri sebebiyle verdiklerinden karşılık beklemeyen, bireysel yaşamı değil toplumsal birlikteliği düşünen, bireysel zenginleşmeye ve onun doğal sonucu olan sınıflaşmaya karşı çıkan, toplumunun sosyal ve ekonomik anlamda birbirine yakın olmasını savunan, özel statü, kariyer ve konfor alanları yaratmayan ve mutluluğun herkesin mutluluğu ile sağlanacağına inanan bir kişilik olarak resmeder.[19]
__________________________________________________________
[1] Talak, 6.
[2] Kasas, 23-28.
[3] İhsan Eliaçık’ın eserleri bu konuda önemli bir kaynaklık teşkil eder. Ayrıca Namık Kaya’nın Paradigmanın İnşâsı kitabına bakılabilir.
[4] Sâsânilere, Rusya’ya, Çin’e…
[5] Roma’ya, Avrupa’ya, ABD’ye…
[6] Allâh’a ve âhirete iman.
[7] Meleklere iman.
[8] Kitaplara iman.
[9] Peygamberlere iman. Ancak peygamber denilen vicdân elçileri yaşadıkları çağların devrimci dilleri, vicdân sahipleri ve sağduyulu önderleridir. Onlara özel yetenekler yüklemek yerine onların vicdânlı ve akıllı liderler olduğunu bilmek ve onlara bunun dışında bir karizma vermemek gerekir. Peygamberlere mûcizeler yüklemek, olağanüstü haller vermek ve onları efsâneleştirmek; peygamberlerin devrimci ve insan yönünü sıfırlayarak peygamberleri etkisizleştirmektir.
[10] İnfâk, karz-ı hasen, zekât, îtâ vb.
[11] Sabır (direniş, dayanma gücü sergileme, teslim olmama), salât (dayanışma, omuzdaşlık), kıyâmet (ayağa kalkış, devrim) vb.
[12] Tezkiye: Zekât verme, temizle(n)me, vererek çoğaltma. Zekât, ihtiyaç sahibine mal, nakit ve hizmet olarak doğrudan ulaşır. Zekât ilişkisinde maddi imkâna kavuşan yoksul da ayağa kalkmak için karz-ı hasen veya infâkta bulunanlarla ticârî ilişkilere girince para daha bereketli biçimde verenlere döner. Yani zekât ödemeleri zayıfı ayağa kaldırmalı, ticârî ilişkileri canlandırmalı ve yoksulluğu yok ederek sosyo-ekonomik tehlikeleri (hırsızlık, gasp, soygun, öldürme vb.) yok etmelidir. O sebeple Kur’ân, zekâtı kırkta bir ve senede bir kere gibi saçma biçimde sınırlamaz ve îtâ sözcüğüyle alan genişlemesine uğratır.
[13] Verilen sözün gereğini yerine getirme sorumluluğu taşımak
[14] Bakara, 177.
[15] Hadid 7, 10.
[16] Kodeks: Tanrıdan geldiği kabul edilen/yüceltilen bilgilerin yazılı olduğu kâğıt, yazılı kâğıt anlamlarındadır. İlaç ve gıdada kullanılan kimyasallar hakkında tanım ve formül bilgileri veren kural ve içerik bilgilendirmesine de denir. Bir şeyin kodeksi o şeyi tanımlayan, o şeyin formülü hakkında bilgi veren, o şeyin bilgi kaynaklarını/veri tabanını bildiren yazıdır. Ayrıca fihrist (konu başlıkları, sayfa numaraları belirtme), veri tabanı (birbiriyle ilgili konuların depolandığı yer, bilgi ambarı) ve bibliyografya (kaynakça) da kodeksle ilgisi olan kelimelerdendir.
[17] Verirken temel ihtiyaçlarımızı karşılayacak; ticaret, sanayi, bilim, sağlık, tarım, eğitim alanlarında çalışmalarımızı durdurmayacak ve geçindirmek zorunda olduklarımızın haklarını ihlal etmeyecek miktarda vermeyi dillendiriyor. Verirken yeni mağdur üretecek biçimde verilmez. Zira bu ayetle Kur’an varlıkta eşitlemeyi hedefler, darlıkta eşitleme peşinde olmadığını gösterir, her hal ve koşulda sürekli vermeyi yineler ve sosyal adalete giden taşları döşememizi ister.
[18] Muhammed, 36-38.
[19] Namık Kaya’nın “Paradigmanın İnşâsı, Açlıkla Yüzleşmek, Saklı Yabancılar” kitaplarına bakılabilir.